Yangın sebebini tespitte itfaiyenin rolü en önemli unsurlardan biridir.
Çünkü itfaiyeciler yangın ihbarının alınmasından söndürülmesine kadar olan süreçte yangın ile ilgili tüm aşamalarda fiilen bulunmakta ve bunun sonunda rapor düzenleme yetkisine sahip bulunmaktadır.
Bu rapor tüm kurumlarda geçerli ilk rapor olma özelliğine sahiptir.
Yangın araştırmasını sacayağı olarak tabir edersek itfaiye raporu ilk ayağı oluşturur.
Bu yüzden itfaiyecilerin elde ettiği bilgiler, belgeler ve gördükleri biz araştırmacıları çok ilgilendirmektedir.
Araştırmacıların da doğru bir sonuca ulaşmak için bu verileri elde etmesi gerekir.
Yangın sebebinin tespit edilmesini iki kategoriye ayırmak gerekir.
1-Kolayca tespit edilebilen sebepler.
2-İhtisas gerektiren ve araştırılması gereken karmaşık durumlar.
Birinci kategoriye giren sebepler İtfaiyecilerin ihbar, çıkış, hareket, olay yerine varış, müdahale ve yangın sonrası durumlarında aşağıda detaylandırılan hususlara dikkat ettiklerinde kısa süre içinde tespit edebilecekleri sebeplerdir.
İkinci kategoriye giren sebepler Yangınlardan Sorumlu Amirin sorumluluk alanına girer. Bu iş teknik bir iştir.
Yangınlardan Sorumlu Amir temel ilmi altyapıya ve yangınlar hakkında tecrübeye sahip olmalı, araştırma işlemine gecikmeden başlamalıdır.
Yangınları,
1- Yıldırım, deprem vs ile başlayan doğal yangınlar,
2- İhmal ve kaza sonucu çıkan yangınlar,
3- Sabotaj ve kundaklama ile çıkan kasıtlı yangınlar olarak sınıflandırabiliriz.


ARAŞTIRILMASI GEREKEN YANGINLAR

Yangınların ancak küçük bir kısmı araştırılması gereken yangınlardır. Bunlar;
- Ölümlü yangınlar,
- Kasıt olduğu baştan açıkça belli olan yangınlar,
- Çok hızlı gelişen yangınlar,
- Birden fazla başlangıç noktası olan yangınlar ve diğer şüpheli yangınlardır.
Her zaman en büyük gerçekleri istatistikler söyler.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi sınırları içinde 2004 yılı için Yangın Sebepleri İstatistiğine baktığımızda;
Yangınların sadece % 2,7 ünün kasıtlı çıkarıldığını diğerlerinin ihmal ve kaza statüsüne girdiğini görürüz.























Ülkemizde yangınların yarısından fazlasında Olaya şahit olanlar;
- Hemen yangının nerden ve nasıl başladığını,
- Yangının başlamasına neyin ve kimin sebep olduğunu itiraf etmektedirler.
Bu da ülkemizde yangınların genelde kaza ve bazen ihmal olarak değerlendirilmesinin bir avantajıdır.
Yine yangın sebeplerinin üçte bir kadarı da itfaiyecilerin sorumluluğunda ve tespit edebilecekleri boyuttadır.
Geriye kalan yaklaşık % 15 ‘lik kısım Yangınlardan Sorumlu Amire ihtiyaç duyulabilecek karmaşık durum içerebilir.
Olay yerine varan olay yeri amiri yangının sebebini bulma çalışmasını yapar ve yaptırır.
Araştırılması gerektiğine kanaat getirir getirmez, olay yerine Yangınlardan Sorumlu Amirin gelmesini ister.
Yangınlardan Sorumlu Amirin itfaiyeciler olay yerinden ayrılmadan ve ateş soğumadan yetişebilmesi son derece önemlidir.
Çoğu zaman bu amir olayda bizzat çalışmaktadır.
İtfaiyeciler mümkünse tüm yangınları ayrıntılı incelemesi gerekir.
Çünkü önemli yangınları araştıracak kurum ve kişiler mutlaka olacaktır.
Ama bazı yangınlar vardır ki üzerinden uzun bir süre geçtik den sonra araştırılması gerekebilir.
Yangının çıkış nedenleri doğru olarak analiz edilirse, yangını önleme sistemlerinin güçlendirilmesi gereken bölgeler daha iyi tespit edilmiş olur.
Yangın çıkış nedeninin doğru şekilde analiz edilmesi için olay yerindeki delillerin korunması, bu deliller yardımıyla tam nedenin belirlenmesi ve tüm sürecin eksiksiz belgelendirilmesi gerekir.
Genellikle itfaiye hemen olay yerine gelir, Acele bir şekilde yangını söndürür, Hızla ortalığı temizler ve merkeze döner.
Müdahalecilerin faaliyetleri delillerin orijinal yerlerinden oynatılmasına veya tamamen uzağa süpürülmesine neden olabilir.
İtfaiyecilerin yangına müdahale ederken delillerin korunması için önlem almaları son derece önemlidir.

İTFAİYE PERSONELİNİN YANGIN SEBEBİNİ TESPİT ÇALIŞMALARI

Birçok yerde, itfaiye amiri yangın sebebinin belirlenmesinde asıl sorumluluk sahibidir.
Ancak, bu görev gerçekte çoğu zaman olay yerindeki itfaiyecilere ve Ekip Amirine düşer.
İtfaiyeciler yangına müdahale ederken, kontrol yaparken, binadakilerle ve şahitlerle bilgi edinmek için konuşurken Yangınlardan Sorumlu Amir olay yerinde bulunmayabilir.
Bu nedenle itfaiyecilerin yangının nedenini açığa çıkarabilecek her şeyi kaydetmeleri gerekir. 
Onların sağladığı bu ön bilgi yardımıyla Yangınlardan Sorumlu Amir olay hakkında fikir sahibi olur ve araştırmayı buna göre yapar.

İHBAR, ÇIKIŞ VE OLAY YERİNE HAREKET HALİNDE YANGIN SEBEBİNİ TESPİT ÇALIŞMALARI

İtfaiyecilerin  bilgi toplama  görevi  ihbar  alınır alınmaz  başlar ve aşağıdaki noktalara dikkat edilir:
Olay saati: Bu bilgi olay yerinde bulunabilecek insanlar ve koşullar konusunda fikir verir.
Olayın oluş şekli: Olayın nerede ve nasıl başladığı ilk ihbarda anlatılır.
Olayın seyri ve gelişmesi: İtfaiye ekipleri yangına seyir halindeyken ihbarı alan santralci yangının her aşamasını ihbarı yapan aboneden takip eder ve gelişmeleri kaydeder.(Yangının nerede başlayıp nereye sirayet ettiği veya patlama olup olmadığı gibi)
Hava durumu ve doğal tehlikeler: Hava Sıcak mı? Soğuk mu? fırtınalı mı? Yoğun kar, buz, sel ya da sis var mı?
Dışarıda hava sıcaksa, binadaki kazanın fırını çalışır durumda olmamalıdır.
Hava soğuksa pencereler açık olmamalıdır.
İnsan yapımı engeller: Yangın musluklarına, sprinklere, musluk bağlantılarına, caddelere ve araba yollarına girişi engelleyen barikatlar, düşmüş ağaç ya da kablolar, çöp kutuları ya da araçlar var mı? Bunlar birisinin yangın söndürme çalışmalarını engellemek istediğini gösterir.
Olay yerinden ayrılan insanlar: Çoğu insan yangını merak eder ve izlemek ister. Olay yerinden otomobille ayrılan insanlar görürseniz, aracın rengini, yaklaşık yaşını, modelini, gövde tipini ve durumunu, plaka numarasını ve içindekileri kaydedin, insanlar yürüyerek gidiyorsa, giysilerini, genel görünüşlerini ve özelliklerini kaydedin.

OLAY YERİNE VARIŞTA YANGIN SEBEBİNİ TESPİT ÇALIŞMALARI

İtfaiyeciler olay yerine geldikten sonra aşağıdaki konularda bilgi toplamalıdır.
Varış saati ve yangının büyüklüğü: Eğer yangın ihbar alınması ile olay yerine gelinmesi arasında çok hızlı yayılmışsa hızlandırıcı kullanılmış olabilir.
Rüzgarın yönü ve hızı: Bu faktörler yangının doğal yayılımını büyük ölçüde etkiler.
Yangının yeri: Bu bilgi sayesinde yangının kaynağına ulaşılabilir.
Ayrıca birbirinden ayrı ve bağlantısız gibi görünen yangınlara dikkat edin.
Bu durumda, yangın farklı noktalarda başlatılmış ya da yayılmış olabilir.
Dumanın rengi: Dumanın rengi yanan madde konusunda fikir verir. Dumanın rengi normalde binada olmaması gereken bir maddenin yandığını gösteriyorsa, şüphelenmek ve dikkatli olmak gerekir.































Alevin rengi: Alevin rengi dumanın renginden yapılan çıkarımları destekleyebilir ve yangının yoğunluğunun bir göstergesidir.
Zorla giriş belirtileri: itfaiye gelmeden önce zorla giriş yapıldığını gösteren belirtilere bakın. Yangın başka bir suçu gizlemek amacıyla çıkarılmış olabilir.
Kilitli ya da kilitsiz kapılar veya pencereler: Kilitli olması gereken kapılar açıksa ve araştırma sonucu kasıt şüphesi doğarsa, anahtar sahipleri olası şüphelilerdir.
Atılmış bidon ya da teneke kutular: Binanın içinde yada dışında bulunan bu tip kaplar parlayıcı sıvılardan arta kalmış olabilir.
Atılmış hırsızlık aletleri: Bu aletler yangının diğer bir suçu örtmek amacıyla çıkarıldığını gösterir.
Tanıdık yüzler: Kalabalığın arasında tanıdık yüzler arayın. Kundakçılar yaptıklarını izlemek için olay yerinde kalır ya da oraya geri döner. İtfaiyeciler yangın yerlerinde bir kez den fazla gördüğü kişilere dikkat etmelidir. Bunlar sürekli yangın çıkaran insanlar olabilir.




YANGINLA MÜCADELE SIRASINDA YANGIN SEBEBİNİ TESPİT ÇALIŞMALARI

İtfaiyeciler yangın  nedeninin  belirlenmesine yardımcı  olacak her durumu  gözlemeye devam etmelidir.
Olağandışı kokular: Benzin, kerosen, boya tineri ve diğer hızlandırıcılar itfaiyeciler tarafından koklanıp belirlenebilir. Yalnız olay yerine Solunum Cihazsız girilemeyeceğinden bu kokuları hissetmek zorlaşabilir.
Su uygulandığında görülen anormal yangın davranışı: Yakıtın sadece sıradan yanıcı maddeler olduğu sanılan bir yangında parlama, tekrar tutuşma, aynı alanda yangının birkaç yerde alevlenmesi ve yangının yoğunluğunun artması gibi olaylar parlayıcı sıvıların söz konusu olduğunu gösterir.
Yanan yerde normal olarak bulunmaması gereken nesneler: Bunların arasında bidon ve teneke kaplar. zamanlama aygıtları, artıklar ve elektrikli ekipman sayılabilir.
Yangına müdahaleyi geciktiren engeller: Örneğin, kapı girişlerine ve geçitlere konmuş mobilyalar.
Kundak aletleri: Yangın çıkarma amacıyla hazırlanan ve kullanılan her tur tertibat. Bunların çoğu geride delil bırakır, örneğin, elektirikli ya da mekanik cihazların metal parçaları gibi birden fazla cihaz kullanılabilir ve bazen arızalı cihazlar bulunur.
Taşıyıcılar: Taşıyıcılar yangını bir noktadan diğerine yaymaya yarayan yanıcı bir maddedir (rulo çuvallar, battaniyeler, gazeteler yada parlayıcı sıvı). Genellikle geride kömür veya yanık izleri bırakır ve kundak aletleri ile birlikte kullanılabilir.
Yanık izleri: Düzensiz yanan bölgeler, yoğun kömürleşme olan yerler ya da olağandışı yerlerde kömürleşme dikkat edilmesi gereken durumları oluşturur. Bunlar, bu bölgelerde hızlandırıcıların kullanılmış olabileceğini gösterir.
Isı yoğunluğu: Isının çok yoğun olması parlayıcı sıvıların varlığına işarettir.
Yayılma hızı: Çok hızlı yayılan yangında parlayıcı sıvılar söz konusu olabilir.
Yangın detektör sistemleri: Yangından korunma sistemleri ve tertibatı çalışmıyorsa, kasten bozulup bozulmadığını anlamak için incelenmelidir
Zorla girme alarmları: Bu alarmlar kontrol edilip, kasten hasar verilip verilmediği anlaşılmalıdır.
İş kayıtları: Önemli evraklar olması gereken yerden alınıp yanabilecekleri bir yere konmuş mu? Kayıtlara zarar gelmesi istenirse dosya dolabının çekmeceleri açık bırakılır.
Ekipman yada mal: Malların eksik olup olmadığına, yenisinin yerine kullanılmış malın konup konmadığına, sabit eşyalara, teşhir kutularına ekipmana, hammaddelere ya da kayıtlara dikkat edin.

YANGINDAN SONRA YANGIN SEBEBİNİ TESPİT ÇALIŞMALARI 

Yangından sonra, olay yeri amiri ya da onun görevlendirdiği bir kişi binadakilerle, bina sahipleriyle ve şahitlerle konuşarak yangın raporunu tamamlamak için bilgi toplar.
Yangın enkazı tamamen kaldırılmamalı, özellikle yangının başladığı yere fazla dokunulmamalıdır, çünkü gereksiz temizlik yapılırsa araştırma engellenir.
Enkaz yığın halinde dışarı atılmamalıdır, bu hareket delillerin gömülüp kalmasına neden olur.
Yangın araştırması yapılırken aşağıdaki soruların cevaplarını bulmak itfaiyeciler için pratikte yangının çıkış yeri ve sebebini bulmada kolaylık sağlayacaktır.

İlk ihbarın ne olduğu: Genelde verilen ilk ihbarlar yangının yerini ve çıkış nedenini bildirir.
İhbar saati: Olayın meydana geldiği saat bize yangının çıkabileceği yer ve başlama nedeni hakkında bilgi verir.
İhbar saati çok önemlidir. Çünkü Yangınlar;
-Vardiya değişimlerinde,
-Yemek molalarında,
-Çay molalarında,
-Evden çıkıp işe gidiş saatinde ,
-İşten çıkıp eve geliş saatlerinde,
-Acil mal sevkı yapıldığı zamanlarda,
-Yoğun mesaiye kalındıktan sonra paydos saatlerinde, Yangın çıkma riski yüksektir.

Yangını ilk kimin gördüğü,
Bu yere herkesin girip giremediği,
Bu yere düzenli girebileceklerin isimleri,
Buraya en son kimin ve ne zaman girdiği?
İlk müdahale eden kişinin kim olduğu,
Yangın bir tesis, tesisat veya bir cihazda çıkmış ise,
Bunların günlük, haftalık, aylık, altı aylık veya yıllık bakımlarının olup olmadığı ?
Bakım olduysa en son ne zaman yapıldığı?
Bu tesis, tesisat veya cihazda arıza olup olmadığı? Olduysa ne zaman tamir yapıldığı? (Her bakımdan sonra test için başında bir görevlinin beklemesi gerekir.)
Bu iş yerinde daha önce yangın çıkıp çıkmadığı?
Çıktıysa sıklık durumu?
Elektrik kesintilerinin sık olup olmadığı,(Hayat Kimya Yangını)
Özellikle o saatte elektriklerin kesik olup olmadığı?
Elektriğin kaçak kullanılıp kullanılmadığı?
(Kaçak elektrik kullanılan binalarda elektrik saatlerinde ve trafolarında yangınlar çok olur. Çünkü kaçak elektrik kullanan kişiler çok fazla elektrikli alet kullanırlar. Bu yüzden aşırı yüklenme olur.)
Yağmur yağdığında veya ani hava soğumalarında elektrik yangını çıkma riski yüksektir.
(Özellikle bahar aylarında bu aylarda ısınma sistemi kurulu olmadığından insanlar elektriğe yüklenecektir.)
O saatte yağmurun yağıp yağmadığı?
Yangının çıktığı bölümde veya katta elektriğin olup olmadığı? (Panda Yangını)
Bayram arifelerinde de elektrik yangını çok çıkar, çünkü bayram için baklava börek işi çok olur.
Gece çıkan yangınlar geç fark edilir. Bu yüzden yangın çok büyümüş olabilir

EDİNİLMESİ GEREKEN BİLGİLER.

Vatandaşın itfaiyeye yaptığı ilk ihbar.
Yangının ilk ihbardan sonra itfaiye ekibinin olay yerine ulaşıncaya kadar ki gelişimi. (sirayeti)
İtfaiyecilerin olay yerine geldikten sonraki yangının durumu.
Kapı ve pencerenin açık veya kırık olup olmadığı, açık veya kırık değilse itfaiyenin kırıp kırmadığı,
Yangına maruz kalan kişilerin kimler olduğu.
Vatandaşın olay yerinde verdiği ilk bilgiler, Polisin almış olduğu ilk ifadeler genelde doğrudur.
(Zaman geçtikçe ve yanan yerin sahipleri, yetkilileri olay yerinde olduğu süre içerisinde bilgi almak zorlaşır, hatta ifadeler değişmeye başlar.)
Yangın yerindeki malzemelerin konumu hakkında bilgi alınabilir.
(Çünkü itfaiyeciler yangın yerinde ki malzemelerin yerini değiştirebilir. Örneğin mutfakta bulunan tüpü salona koyabilir. Salonda bulunan bir eşyayı da mutfağa koyabilir.)
Araştırmacılar yangına fiilen katılan itfaiyecilerden gördüklerine dair bilgi alması gerekir.
Burada dikkat edilecek önemli husus itfaiyecinin yorumundan ziyade gördükleri ve yaptığı çalışmalar hakkında bilgi edinmek olmalıdır.
Çoğu zaman itfaiyecinin gözüyle gördükleri kendisi için bir şey ifade etmese de dikkatli bir araştırmacı için çok şey ifade edebilir.
Genelde itfaiyeciler yangın çıkışı hakkında delil olabilecek numuneleri alıp merkezlerine götürürler. Bundan diğer araştırmacıların haberi bile olmayabilir.

OLAY YERİNDEKİ DAVRANIŞ VE İFADELER

İtfaiyecilerin yangınla ilgili olarak mümkün olduğu kadar çok bilgi toplaması gerekir,
Mal sahibinin ya da binadaki kişilerin rahatça konuşmasını sağlayın. Bu şekilde önemli bilgiler sağlanabilir.
Birinin kundakçı olmasından şüphe ediliyorsa, bu görüşmeyi Yangından sorumlu amirin yapması gerekir.
Yangından sorumlu amir gelinceye dek kimseye suçlayıcı, kişisel düşünceyi belirten ya da yangının olası nedenini içeren söz söylemeyin. Daha sonra, bu konularda sadece Yangından sorumlu amirle konuşun.
Yangının nedeni ile ilgili herhangi bir açıklama ancak Yangından sorumlu amir ve üst rütbeli itfaiye görevlisi bulguların doğruluğunu ve geçerliliğini onayladıktan ve halka açıklanabileceğini belirttikten sonra yapılabilir.
Olay yerinde asla şaka amaçlı ifadeler kullanılmamalıdır.
Bu sözleri mal sahibi, muhabir ya da diğer kişiler duyup gerçek sanabilir.
Baskıya ya da yayına giren dikkatsizce, yetkisiz olarak ve hiçbir şey kesinleşmeden söylenmiş sözler itfaiyeyi zor duruma düşürür.
Bu konudaki sorulara verilecek en iyi cevap "Yangın inceleniyor" olmalıdır.

YANGIN YERİNİ EMNİYETE ALMA

Yangından sorumlu amirin, delilleri olay yerinde bulundukları halde değerlendirme işlemini bitirinceye dek bina ve çevresi emniyet altına alınıp korunmazsa, kötü niyetle ve kasten çıkarılmış bir yangının nedenini belirlemek için yapılan tüm çabalar boşa gider.
İtfaiyeciler motorlu aletleri, hortumları, ya da diğer ekipmanı çalıştırırken olay yerini kirletmemeye özen göstermelidir.
Yangından sorumlu amir hemen gelmezse tüm kanıtlar toplanıncaya dek binanın çevresi itfaiye tarafından korunmalıdır. Bu görev şu anda polis tarafından yapılmaktadır.
Bu sırada tüm kanıtlar ve deliller usulüne uygun bir şekilde alınmak üzere olay yeri inceleme ekibine bildirilmelidir.
İtfaiyenin yangına müdahale sırasında ve gerekirse müdahale sonrasında binaya giriş önleme yetkisi vardır.
İtfaiyenin yetkisi son itfaiyeci olay yerinden ayrıldığında biter.
Buraya tekrar gelindiğinde mal sahibinden giriş izni alabilmek için arama izni gerekir.
Yanında bir itfaiye memuru ya da görevli kişi olmaksızın, bina sahibi ya da binada oturanlar dahil hiç kimse hiçbir nedenle binaya giremez.
Bölge kordon içine alınıp, levhalarla işaretlenebilir.
Bazı olağan dışı durumlarda, tüm kapılar, pencereler ya da diğer girişler kontrplak ya da benzeri malzemeyle tamamen kapatılabilir.

SONUÇ

Yangın Çıkış Sebebini Araştırma çok disiplinli bir uğraş alanı olup, karmaşık durumlar için ekip çalışmasını gerektirir.
Ayrıca yangın olaylarında hızlandırıcı kullanıp kullanılmadığını araştırmak detaylı bir laboratuar çalışması gerektirmektedir.
Bunun yanı sıra yangının kundaklama sonucu çıkıp çıkmadığını tespit etmek için detaylı bir polisiye araştırma yapılmalıdır.
Bütün bunlar bir arada değerlendirildiğinde yangının kundaklama sonucunda veya kaza sonucunda çıktığına karar verilebilir.
Yangın Çıkış Sebebinin tespit edilebilmesi için yapılan araştırma, çoğunlukla ilgililerle yapılacak “Mülakat ve Soruşturma” ya dayanır. Yangın yerinin incelenerek “Yangının Çıkış Noktası ve Sebebini” gösterecek delillerde iz sürmek ise yapılan “Mülakat ve Soruşturma” yı doğrulamaya yarar.
Yangın delillerin çoğunu yok eder. Birçok yangının başka bir suçun delillerini ortadan kaldırmak için çıkarıldığı bilinen bir gerçektir. Bu nedenle yangın müfettişliği ikinci kademe bir müfettişlik olup çok disiplinlidir, birçok konuda bilgi sahibi olmayı gerektirir.
Yangın çıkış sebebini araştırmaya giriş dersi genel bir çerçeve çizerek konuya kuşbakışı bakmayı sağlamayı amaçlamıştır.
Yangın çıkış sebebini araştırma eğitimi;
1- Yangının Kimyası ve Davranışları (FIRE CHEMISTRY & BEHAVIOR)
2- Yangın Araştırmacısının Güvenliği (SAFETY)
3- Yangının Dinamikleri ve Yanma Paternleri (FIRE DYNAMICS & BURN PATTERNS)
4- Olay Yeri İnceleme ve Delil Toplama (EVIDENCE COLLECTION)
5- Belgelendirme ve Şekil Çizme (DOCUMENTING AND DIAGRAMING THE SCENE)
6- Yangının Başlangıç Alanı, Noktası ve Sebebi (FIRE CAUSE & ORIGIN)
7- Mülakat ve Soruşturma (INTERVIEW & INTERROGATION)
8- Fotoğraflama Teknikleri (PHOTOGRAPHIC TECHNIQUES)
9- Elektriksel Yangın Sebepleri (ELECTRICAL FIRE CAUSES)
10- Araç Yangınlarının Araştırılması (VEHICLE FIRE INVESTIGATION)
11- Sigortacılık ve Yangın Sigortası
12- Rapor Yazma alt konularıyla tafsilatlandırılmalıdır.














GENEL OLAY YERİ İNCELEME


KRİMİNALİSTİK

Kriminalistik Fransızca bir kelime olup “la crime” kelimesinden türetilmiştir. Asıl latince olan bu kelime fransızca da kullanıldığı gibi söylenmektedir.
Petit Robert” sözlüğü kriminalistiği, “suçu ve suçluyu ortaya çıkarmak için bütün polisiye yöntemlerin kullanılması” olarak tanımlar.
Pierra Fernend Ceccald ise, krimanilistiği iki anlamda ele alıyor. Krimanilistik geniş anlamda, “işlenen suçu delillendirmek için suça ilişkin kalıntıların aranmasında ve incelenmesinde kullanılan usullerdir.”Dar anlamda ise, ilgili bilim dallarıyla (adli tıp, Psikiyatri, Toksikoloji vb.) polisiye tekniklerin ortasında bulunan bir bilimdir.
Krimanilistik günümüzde “ilmi ve fenni usul ve vasıtaların yardımıyla suçu aydınlatma ve suçluyu bulma tekniklerini öğreten bilim” olarak tanımlanmaktadır.
Günümüzde, suçlulara yönelik kötü davranışları yasaklayan kanunlar vardır. Öte yandan, suçlu bile olsa insana insanca muamele edilmesi bir insanlık görevidir.
Krimanilistik amaçları:
Sanık veya suçlunun, her türlü şüpheden uzak somut delillerle, suçlu olduğunun veya suçsuzluğunun matematiksel ölçülerle kanıtlanması, hata ve yanılmaların önlenmesi,
Delillerin elde edilmesinde suçlu veya sanığa kötü muamele edilmesinin, daha da önemlisi işkence yapılmasının önlenmesidir.
Kriminal çalışma, birbirinden ayrılmayan ve belli bir sıraya tabi olmayan üç safhadan oluşur. Bu üç safha duruma göre diğerinden önce veya sonra gelebilir. Önce delil toplayarak ve bu delilleri inceleyerek suçluların kimliğinin tespitine gidilebileceği gibi, önce suçlu veya suçluların kimliklerini tespit ederek delil toplanıp incelemeye gönderilebilir
Krimanilistiğin çalışma safhaları:
Ölü veya yaşayan kişinin kimliğinin tespiti,
Olay yeri incelenmesi ve delillerin toplanması,
Toplanan delillerin laboratuarda incelenmesi ve rapor tanzimi olarak üç ana başlık altında toplanabilir.

OLAY YERİ İNCELENMESİNDE İZLENECEK YÖNTEMLER

Olay yeri incelenmesi Cumhuriyet Savcısının talimatları doğrultusunda yürütülür.
Olay yeri derhal emniyet altına alınarak, olay yerinin orijinalliği korunacaktır.
Olay yerinde kayıt işlemleri yapılmadan, herhangi bir şeyin yeri değiştirilmeyecek, olay yerinden herhangi bir şey çıkarılmayacak ve dışarıdan olay yerine bir şey sokulmayacaktır.
Olay yerinde çalışan personelden, olay yerine herhangi bir nesnenin düşmesini önlemek, bu personelin ilave iz bırakmaması için daima eldiven, bone, galoş v.b. malzemeler ile çalışılacaktır.
Şüpheli, mağdur ve tanıklar ayrı yerlerde muhafaza edilecektir.
Olay yerinde sigara içilmeyecektir.
Birden fazla olay yeri olabileceği unutulmayacaktır.
Tanıkların olay hakkında gerek birbirleriyle, gerekse diğer şahıslarla konuşmaları engellenecektir.
Delilleri toplamada ve göndermede kullanılacak ambalaj kapları temiz, steril ve sağlam olacaktır.
Tanzim edilecek ekspertiz raporlarında, olay yeri krokisininde göz önünde bulundurulması gerekiyorsa, olay yerine ait özel krokiler de laboratuara gönderilecektir.
Şüpheli kişilerle mülakat yapacak personel, olay yeri incelemesi yapacak personel ile aynı kimse olmayacaktır.
Olay yerinde bulunan kalabalık, dikkatli ve hissettirilmeden dinlenecektir.
İnceleme ve soruşturmaya ilişkin tüm faaliyetlerden elde edilen bilgi, görgü ve kayıtlar olay soruşturma sorumlusunda toplanacaktır.
Olay yerindeki tuvalet ve lavaboların temizlenmesine müsaade edilmeyecek ve hiçbir şey kullandırılmayacaktır.
Olay yerindeki telefon, havlu vb. eşyalar kullanılmayacaktır.
Olay yerinde bulunan yazı ve şekillerin ( duvar üzeri, kapı arkası v.b.) fotoğraflanması sağlanacaktır.
Şahsın parmak izi alınmışsa veya şahıs ellerini yıkamışsa svap alınmayacaktır.
Svap, fail ateş ettikten sonraki ilk 6 saat içinde alınacak ve svap alan mutlaka steril eldiven giyecektir.
Alet izi, ayakkabı izi ve oto lastik izi kalıbı alınmadan önce, benzer yüzeyde deneme izleri alınacaktır.

OLAY YERİ İNCELEME TEKNİKLERİ

Karşılaşılan olayın özelliklerine göre, aşağıdaki inceleme tekniklerinden biri veya birkaçı kullanılabilir;
A.Bölge (sektör) İnceleme Yöntemi:
Genellikle kapalı alanların araştırılmasında kullanılır. Olay yeri, delillerin önemine ve bulundukları yerlere göre bölgelere ayrılır. Araştırma faaliyetleri bu bölgelerde sıra ile yürütülür(şekil 1).




Şekil 1.

B.Spiral (dairevi) İnceleme Yöntemi:
1. Bu inceleme şeklinde, olay yerinin dış sınırları belirlendikten sonra, herhangi bir noktadan incelemeye başlar. Merkeze doğru daralan 1-1,5 metrelik daireler şeklinde hareket edilerek inceleme tamamlanır.
2. Veya olay yerinin merkezi tespit edilerek araştırmaya buradan başlanır. Herhangi bir istikamette, 1-1,5 metre genişliğinde daireler şeklinde hareket edilerek incelenmeye devam edilir.
3. Bu yöntem daha çok sınırları belirli ve küçük alanlarda uygulanır (şekil 2).



Şekil 2.
C.Dilim (şerit) İnceleme Yöntemi:
Genel olarak açık arazide ve geniş bir alana yayılmış olay yerlerinin sistematik incelenmesinde kullanılır. Ayrıca bölge inceleme yönteminde, bölümlerin araştırılmasında yardımcı yöntem olarak kullanılır. İncelenecek bölge, bir kişinin bir defada rahatlıkla araştırma yapabileceği, 1-1,5 metrelik şeritlere ayrılır. Araştırmacı, olay yerinin bir ucundaki şeritten hareket eder, komşu şeritteki incelenmesini bir öncekine göre ters yönde devam ettirerek, bütün şeritlerin incelenmesini yapar (şekil 3).



Şekil 3.

D.Izgara (Grid) İnceleme Yöntemi:
Şerit inceleme yönteminin daha geliştirilmiş bir şeklidir. Olay yeri 1-1,5 metre genişliğinde yatay ve dikey şeritlere ayrılarak ilk aşamada, bir taraftaki şeritlerin zincirleme incelenmesi yapılır. Son şeritte (90) derecelik dönüş yapılır ve son şeritten başlayarak inceleme yönüne göre dik istikamette seçilmiş şeritlerin zincirleme incelenmesi yapılır. Böylece, her dilimden iki kez geçilerek önemli bir hususun gözden kaçması önlenmiş olur(şekil 4.).


Şekil 4.


OLAY YERİ İNCELEME SAFHALARI

Olay yeri incelemesi, birbirinden farklı çalışmaların, sistemli bir şekilde birleştirilmesini gerektirir. Mağdura ilk yardım yapılması, olay yerinin emniyete alınması, olay yerinin incelenmesi, fotoğrafların çekilmesi, cesedin tahliyesi v.b. faaliyetler mantıki bir sıra içerisinde birbirini takip etmeli ve aynı anda yapılmalıdır. Olay yeri incelemesi birbirini takip eden (19) mantıki safhadan meydana gelir. Bu safhalar;

1. Olayın Haber Alınması, Planlama, Hazırlık ve İntikal Safhası
a. Bu aşamada jandarma; resen, sözlü, yazılı, telefon, telsiz v.b. şekillerde olayı haber alır. Olay hakkında ilk bilgiler alınırken, KİM-NEREDE-NE ZAMAN-NE MAKSATLA-NASIL-NE YAPMIŞ? Sorularına cevap aranır.
b. Olayı haber verenin suçu öğrendiği zaman ve nasıl öğrendiği ayrıca tespit edilir.
c. Olay yerinin korunması için gerekli tedbirleri almak maksadıyla, olay yerine en yakın devriye olay yerine sevk edilir.
e.Durumun özelliklerine uygun olarak not tutulmaya başlanır.
f.Gerekli adli, askeri, idari makamlara bilgi verilir.
g.Planlama neticesinde gerekli ön emir verilir ve hazırlıklar yapılır.
- Göreve götürülecek malzemelerin ve olay yerine gidecek personelin önceden belirlenmesi suretiyle yapılacak eksiksiz bir hazırlık, tepki süresinin azaltılması açısından çok önemlidir.
- Olay yeri inceleme ekibi teşkil edilerek, en kısa sürede olay yerine hareket edilir.

2. Olay Yerine Varış ve İncelemeye Başlangıç Safhası
a. Olay soruşturma sorumlusu tarafından, olay yeri adresinin doğruluğu araştırılır, olay hakkında kısaca bilgi alınır.
b. Emniyet tedbirleri alınır.
c. Olay yerinin özelliklerine uygun tertiplenme yapılır. Bu tertiplenmede; olay yeri ve delillerin bozulmamasına, olay taraflarının birbirleri ile temas etmemesine, seyirci oldukları kesin olarak anlaşılanların bölgeden uzaklaştırılmasına, koku, zemin, yağış v.b. çevre faktörlerinin tespit edilmesine dikkat edilir.
d. Olay yerinin bilimsel usullerle inceleme görev ve sorumluluğunu tim veya birim üzerine alır.
e. Öncelikle olay yerinin ve seyircilerin fotoğrafları çekilir. Ayrıca, olay yeri bölgesindeki araçların plakaları da tespit edilir.
f.Olay yerine uygun bir mesafede, olay yeri inceleme ekibinin dinlenmesi için bir mola noktası, amirler, basın mensupları v.b. ilgililer içinde brifing noktası tesis edilerek bu noktaların emniyeti sağlanır.
g.Olay yerinin özelliklerine uygun inceleme tekniği seçilir.

3. Olay Yerinin İlk İncelenmesi Safhası
a.Olay yeri bütünüyle ve hızla gözden geçirilir. Yaralı varsa müdahale edilerek, “insan hayatının kurtulması, birinci önceliği sahiptir” ilkesine kesinlikle riayet edilir.
b.Olay yerinin genel özellikleri ve delillerin neler olduğu, yerlerinin tespiti, bozulabilir delil olup olmadığı ortaya çıkarılır.
c.Bozulabilir deliller usulüne uygun kayıtlara geçilir, toplanır ve muhafaza altına alınır.
d.Bu aşamada tespit edilen görünürdeki deliller, inceleme esnasındaki bulunuş sırasına göre işaretlenir ve her birine numara verilir. Bundan maksat; inceleme esnasında görev yapacak çeşitli personelin, delillere zarar vermelerini önlemektir.

4. Ölü veya Yaralı Şahıs Var ise Hayat Belirtilerinin Aranması Safhası
a. Olay yerinde, ölü ya da yaralı olduğu şüpheli olan bir kişi var ise; bu şahısta hayat belirtileri aranarak şahsın ölü ya da olduğu hakkında kesin kanaate varılır.
b. Bunun için nefes, kalp atışı, göz refleksi, tırnaklara basınç, vücut ısısı, ölü katılığı, ölü morluğu v.b. hususlardan birlikte yararlanılır.
c. Eğer şahıs canlı ise, derhal ilk yardım ve tahliye işlemleri uygulanır.
d. Ölü ise, bulunduğu şekilde inceleme için koruma altına alınır.
e. Hayat belirtileri arama işlemi varsa sağlık personeli tarafından, bulunmadığı durumlarda ise, soruşturma sorumlusu tarafından yapılır.
f. Bu işlemlerden sonra Cumhuriyet Savcısı beklenir ve geldiği taktirde, Cumhuriyet Savcısının olay yerindeki faaliyetleri kaydedilir.
g. Gelmemesi durumunda, diğer safhalarda incelemeye devam edilir.

5. Doktor veya Sağlık Ekibinin Olay Yerine İntikali Safhası
Olay yerine sağlık ekibi çağrılması haline; bu ekibin olay yerine geliş zamanı, hangi kuruluştan geldikleri, personelin tam olarak kimlikleri ve görevleri, nasıl ve hangi araçla geldikleri v.b. bilgiler kayıtlara geçirilir.

6. Doktor veya Sağlık Ekibinin Faaliyetlerinin Kaydedilmesi Safhası
a. Bu safhada, sağlık ekibine kılavuzluk yapılarak işlemlerini tamamlaması sağlanır.
b. Şahsın ölü olması halinde; muhtemel ölüm şekli, ölüm sebebi ve zamanı hakkında ilk kanaatleri, otopsi yapılacaksa yeri ve zamanı ile diğer hususlar öğrenilerek kayıtlara geçirilir.
c. Bu safhada Cumhuriyet Savcısının talimatları alınır.

7. Kamera Pozisyonları ve Mesafelerini Gösterir Kroki Çizim Safhası
a.Olay yerinin genel görünüşü ve deliller oldukları gibi, fotoğraf makinesi ve görüntü kayıt cihazı ile tespit edilir.
b.Fotoğraf makinesi ve görüntü kayıt cihazı ile tespit işlemleri, fotoğraf çekim planına göre yapılır.
c.Fotoğrafların çekimine ait bilgiler, kamera pozisyonları ve mesafelerini gösterir kroki ile notlara işlenir. Çekilen fotoğraflara ait teknik bilgiler ise, fotoğraf dizi pusulasına kaydedilir.

8.Olay Yerinde Bütün Tespitlerin ve Özelliklerin Kaydedilmesi Safhası
a. Bu safhada; olay yerinin genel özellikleri, muhtemel ölçüleri, muhtemel ölçüleri, bulunan cisimler ve bunlara ait ayrıntılı bilgiler kaydedilir.
b. Kapalı dolap v.b. yerler açılmaz.
c. Ceset varsa duruşu değiştirilmez.
d. Olayın genel seyrine göre, negatif deliller tespit edilmişse, ne olduğu kaydedilir.
e. Cisim ve delillerin özelliklerinin tespitinde; genel isim, miktar, kesin yer, renk, ölçüler, genel durum ile tarife yarayan diğer özellikler dikkate alınır.

9. Olay Yeri Krokilerinin Çizimi Safhası
a. Bu safhada; olay yerinin ileriki tarihlerde aynı özelliklerle yeniden tesis edilebilmesi ve gerekli durumlarda yararlanılması maksadıyla, genel ve özel krokiler çizilir.
b. Cisim ve delillerin yerlerinin üçgenleme metodu ile ölçümü yapılarak, notlara ve krokilere geçirilmesi sağlanır.
c. Yapılan krokilerin, kamera pozisyonları ve mesafelerini gösterir kroki ile tam uyumlu olması gerekir.
d. Zeminin dışında, duvarlarda veya tavanda bir delil tespit edildiğinde, bunlara ait çapraz projeksiyon krokisi çizilir.

10. Olay Yerinin Birinci Genel Kontrolü Safhası
a. Delillerin toplanmasına geçilmeden önce, gözden kaçan bir hususun olup olmadığının anlaşılması maksadıyla, olay yeri yeni baştan kontrol edilir.
b.Yeni delil ve önemli bir husus tespit edilirse, bunların kayıtlara geçirilmesi sağlanır.

11. Görünürdeki Delillerin Toplanması ve Etiketlenmesi:
a.Bu safhada; olay yerinde tespit edilen deliller, numara sırasında göre toplanır. Toplama esnasında delillerin görünmeyen yüzlerinde, altlarında veya iç kısımlarında yeni bulgular tespit edildiğinde bunlarda kaydedilir.
b.İlk ambalajlama, etiketleme ve gerekirse mühürleme işlemi yapılır.
c.Deliller toplanırken, üzerlerinde ve çevresinde olabilecek diğer iz ve delillerin bozulmamasına özen gösterilir.
d.Toplanması için uzman ve sanatkar personel gerektiren delillere, dokunulmaksızın korunmalarına devam edilir. Bu delillerin toplanması, ileri safhalara bırakılarak için gerekli personel olay yerine çağrılır.

12 .Cesedin Sağlık Kuruluşuna Tahliyesi Safhası
a. Olay yerinde gözüken delillerin toplanmasını müteakip, cesedin otopsi ya da diğer işlemler için sağlık kuruluşuna veya Cumhuriyet Savcısının bildireceği yere tahliyesi için gerekli hazırlıklar yapılır.
b. Ceset ambulansa veya araca taşınmadan önce vücudun altta kalan yüzeyi ile, üstünde bulunduğu zemin kontrol edilir.
c. Fotoğrafları çekilir, yeni bir delil bulunursa gerekli kayıt işlemleri yapıldıktan sonra toplanır.
d. Cesedin tırnak altı kazıntıları v.b. deliler düşmemesi için elleri kağıt poşet torba ile emniyete alınır.
e. Cesedin tırnak altı kazıntıları toplanacaksa, parmak izi alma işlemi bu işlemden sonra yapılır.
f. Ceset uygun bir malzemeye sarılarak, sağlık kuruluşuna tahliye edilir.
g. Cesedi nakleden personel, araç, refakatçı personel ile tahliye edildiği sağlık kuruluşuna ilişkin gerekli bilgiler notlara kaydedilir.

13. Olay Yerinin İkinci Genel Kontrol Safhası
a. Bu safhada, olay yerinde detaylı parmak izi araması yapılır.
b. Masa, dolap v.b. yerlerin çekmeceleri açılarak, dikkatlice aranır.
c. Yeni bir delil bulunursa kayıtlara geçirilir.
d. Toplanması özel ekibe ihtiyaç gösteren deliller bu safhada toplanır.
e. Gelen teknik ekiplerin geliş zamanı, görevleri, kimlikleri kayıtlara geçirilir.

14. Olay Yerinin Üçüncü Genel Kontrolü Safhası
a. İkinci genel kontrol safhasında yeni delil bulunduğu taktirde, bu safha uygulanır.
b. Olay yeri, son olarak yeni baştan sistematik incelemeye tabi tutulur.
c. Yeni delil bulunursa toplanır, kayıtlara geçilir, etiketlenerek korunmaya alınır.

15. Olay Yeri Dış Çevresinin Gözden Geçirilmesi Safhası
a. Olay yeri sınırları içindeki incelemenin bitirilmesini müteakip, olay yeri dış çevreden çepeçevre kontrol edilir.
b. Olayla ilgili iz ve delile rastlanırsa, kayıtlara geçirilir.
c. Fotoğraf çekim planının son aşama fotoğrafları bu safhada çekilir.

16. Emniyet Tedbirlerinin kaldırılması Safhası
a. İnceleme sonunda tüm bilgi ve kanaatler olay soruşturma sorumlusuna bildirilerek bulgular teslim edilir.
b. Olay yeri inceleme raporu tanzim edilerek, birinci sureti olay soruşturma sorumlusuna verilir.
c. Parmak izi araştırması yapılan olaylarda, inceleme sonunda rapor tanzim edilerek, birinci sureti soruşturma sorumlusuna verilir.
d. Olay yerinde işlemlerin bitirilmesi halinde, cumhuriyet Savcısı ile yapılacak koordine sonucu emniyet tedbirleri kaldırılır.

17. Olay Yerinde Elde Edilen Delillerin ve Tutulan Kayıtların Gözden Geçirilmesi Safhası
a. Birliğe dönüşte gerekli diğer adli ve idari işlemler bitirilir.
b.Tutulan kayıtlar, toplanan deliller, otopsi sonuçları gözden geçirilerek delillerin kıymetlendirilmesi ve yorumlanması yapılır.
c. Laboratuara gidecek deliller ayrılır.
d. Negatif delillerin nereden ve nasıl temin edileceği planlanır.

18. Delillerin Yetkili Laboratuarlara gönderilmesi için Hazırlık Safhası
a. Delillerde ne gibi inceleme yapılması gerektiği ortaya çıkarılır.
b. C.Savcısı ile koordinede bulunarak gönderilecek yetkili laboratuar tespit edilir.
c. Gerekli talep yazıları yazılarak, usulüne uygun ambalajlama yapılır.

19. Delillerin Yetkili Laboratuarlara Gönderilmesi Safhası
a. Delillerin ambalajları içine iki suret tutanak ve talep yazısı konur.
b. Deliller Cumhuriyet Savcılığı aracılığıyla gönderilecekse, Cumhuriyet Savcılığına sevki yapılır ve zimmetli olarak tespit edilir.
c. Posta kanalıyla gönderilecekse “değerli koli yönetmeliği” hükümleri uygulanır ve alında makbuzları soruşturma dosyasında saklanır.
d. Kurye ile sevk edilecekse, yetkili kişilere teslim işlemi mutlaka tutanakla yapılır. Ayrıca kuryeler için görev yazısı yazılır.
e.“Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle Av Malzemesi Görev ve Benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması, Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul ve Esaslarına İlişkin Tüzük”te taşınması yasaklananlar dışında kalan patlayıcı maddeler, özel kuryelerle ve gerekli emniyet tedbirleri alınarak gönderilir.

OLAY YERİNDEKİ DELİLLERİN TOPLANMASI VE KROKİ YAPMANIN FAYDALARI DELİLİN TANIMI VE ÇEŞİTLERİ

“Delil”, anlaşmazlık konusu olan bir fiilin, hukuki bir olayın veya hareketin suç olup olmadığı konusunda hakimin bir kanaate varmasını sağlayan ve usul hukukunun kullanılmasına izin verdiği her türlü ispat vasıtasıdır.
Bu tanımda belirtildiği gibi, delilin iki temel özelliği vardır. Birinci özellik, delilin bir olayın suç olup olmadığı konusunda bir kanaat uyandırması, ikincisi ise kullanılmasına ülke yasalarının izin vermesidir. Örneğin, sorgulanan bir kişinin kişisel onayı alınmaksızın yalan makinesi yoluyla alınan bir ifadesi, işkence veya yalan serumu ile alınan ifadeler, tamamen itirafı içerse de, mahkemeler nezdinde geçerli olmayacaktır. Üstelik bu yola başvuran makamlar ,mahkemeler nezdinde suçlu duruma düşecektir.
Her suçun kendine özgü bir delili vardır ve delil olmadan bir suç olayının aydınlatılması mümkün değildir. Deliller suç olaylarındaki çeşitlilik ve tahkikatlarda karşılaşılan farklı durumlar göz önüne alınarak sınıflandırılabilir:

1. Bulunuş Şekillerine göre :
a. Maddi Delil: İtiraf ve şahadetin dışında, suç ve suç sanıkları ile ilgili fiziki bir yapıya sahip canlı ve cansız, dokunulabilen ve koklanabilen delillerdir.
b. Maddi Olmayan delil: Daha çok bilgi ve görgüye dayanan ve maddi şeylerin dışında kalan itiraf, şahit gibi delillerdir.

2. Hareket Kabiliyetine göre:
a. Sabit Delil: Bir yere çakılı, dikili, monteli vb. durumda ve hareket etmeyecek şekilde bulunan delil veya bu durumda olan ve üzerinde herhangi bir delili taşıyan cisimdir.(örneğin taş duvarda bir kurşun yarası).
b. Seyyar Delil: Yerleri kolaylıkla değişebilecek delillerdir. (örneğin kovan, bir kıl vb.)

3. Elde Edilişlerine Göre:
a.Pozitif Delil: Tahkikata konu olan olayla ilgili olarak elde edilen ve tespit edilen her türlü delildir.
b. Negatif Delil: Olayın genel görünüşü ve akışına göre mantıksal olarak olay yerine kalması gereken ancak olay yerinde bulunmayan delildir. Ateşli silahla yaralama veya öldürme olaylarında boş kovan, çekirdek veya silahın ya da bunların hepsinin olay yerinde bulunmaması durumu, negatif delile güzel bir örnektir. Olay yeri incelemesi sırasında veya daha sonra tahkikatın herhangi bir safhasında negatif delillerin tespit edilmesi halinde, diğer faaliyetlerin yanında negatif delillerinde bulunması için planlı faaliyetlere girişilmesi, tahkikatın bütünlüğü için çok önemlidir. Bu konuda bazen yanıltıcı durumlarda meydana gelebilir. Örneğin ateşli bir silahın kullanıldığı öldürme olayında, öldürülen kişi ve silahı olay yerinde tanıklar tarafından görülse ve silah ele geçirilse bile silahın, kovanın ve varsa maktulden elde edilen çekirdeklerin laboratuarların balistik ve kimya bölümünde tahlil ettirilerek, olayda kullanılan ve maktulün ölümüne neden olan silahın o olduğuna dair kesin bir rapor alınmalıdır. Özet olarak, olay yeri incelemesi sonucunda tahkikat dosyası tamamlanırken dikkat edilecek önemli hususların biri de, negatif delillerin neler olduğunu nereden ve nasıl bulunacağının belirtmek ve bu delilleri bularak dosyayı tamamlamaktır.


4.İfade Ettikleri Anlama Göre:
a. Kesin Delil: Suçun unsurlarını ispata yaradığı kesin olarak anlaşılan ve üzerinde herhangi bir şüphe olmayan delillerdir.
b. Şüpheli Delil: Başlangıçta delil olmadığı hakkında kesin bir kanaatte varılamayan, ancak daha teknik ve ayrıntılı bir araştırmaya tabi tutulması sonucunda delil olduğu hakkında kesin bir kanaate varılabilen ve delil olabileceği ihtimali kuvvetli olan her türlü iz, emare ve eşyalardır. Negatif delil gibi şüpheli delil konusu da bazen çok önemli sonuçlar verebilir. Şüpheli deliller genelde olay yerinde mevcuttur. Olay yeri incelemesi sabırla, dikkatli bir şekilde ve tecrübeli bir kişi tarafından yapılırsa, delil olabilecek her şey toplanabilir ve gerekli teknik incelemeler sonucu hakkında verilecek raporlarla tahkikatın seyrini değiştirebilir. Bu nedenle, olay yeri incelemesinde, şüphe edilen her şey usulüne göre toplanarak kaydedilmeli ve hakkında gerekli teknik incelemeler yaptırılmalıdır. Olay yeri incelemesinde dikkati çekmeyen bir kıl, bir tırnak parçası, bir tel veya sıvı lekesinde tahkikatın ileri safhalarında ihtiyaç duyulabilir. Olay yeri incelemesinde çok basit bir dikkatsizlik, yapılan tüm faaliyetlerin, harcanan zaman, emek ve diğer kaynakların sonuçsuz kalmasına neden olabilir. Adaletin tam olarak gerçekleşmesini engelleyebilir.

5. Devam Sürelerine Göre:
a. Kalıcı (Daimi) Delil: Suç olayının üzerinden uzun zaman geçmesine rağmen, fiziksel veya kimyasal özelliğini, sahip olduğu delil olma niteliğini bozucu bir etkiye uğramadığı sürece devam ettiren delildir.
b. Geçici (Bozulabilir) Delil: Sınırlı bir süre içerisinde veya belli şartlarda algılanabilen veya elde edilebilen, ancak bu özel şartların ortadan kaldırılmasıyla belli bir süre sonra delil olma özelliğini yitiren delillerdir. Betonda tozlu bir ayak izi, kardaki bir ayak izi, hayvan veya taşıt izi, bu tür delillere birer örnektir. Rüzgar veya süpürme olayında toz, ısınma ile kardaki her türlü iz yok olacaktır. Üzerinde parmak izi bulunan bir cam, soğuk bir havada odaya alınacak olursa terleme yapar ve iz bozulur. Bu nedenle, bu tür deliller bulunduğu şartlar ortadan kalkmadan tespit edilmeli veya özellikleri bozulmayacak şekilde toplanmalıdır. Bu işlem; fotoğraf, video veya film çekimi, kalıbı alma, tutanak, kroki vb. yöntemlerden uygun olanı seçilerek veya özel fiziksel veya kimyasal önlemler alınarak yapılmalıdır.

DELİLLER İLE İLGİLİ PRENSİPLER

Aynilik Prensibi: Bu ilke, evrende mevcut her şeyin nicelik ve nitelik bakımından tek ve ancak kendisi olabileceği gerçeğinden doğmuştur. Örneğin bir olay üç kişi tarafından çıkarılmışsa burada tek olan nicelik olayın bir, iki veya dört kişi tarafından değil, bizzat o üç kişi tarafından yapılmasıdır. Nitelik bakımından ise, olay 9 mm.lik silahla işlenmişse, bu suç olayın zehirle veya 7.75 mm.lik bir silahla değil, 9 mm.lik silahla işlenmesi halidir.
Aynilik ilkesinin dayandığı iki temel özellik şunlardır:
1. Zaman ve mekan birliği,
2. Üçüncü ve daha fazla ihtimali dışarıda bırakmadır.
Yeter Sebep İlkesi: Mantıklı, iradeli olan bir kişi, kendine göre haklı nedenler olmadıkça toplumun suç olarak kabul ettiği, ihlali halinde yaptırım uygulamasını kararlaştırdığı eylemleri normalde işlemez. Eğer bu tur eylemi gerçekleştiriyorsa, mutlaka sübjektif, yeterli nedenleri vardır. Kişiyi suça iten etkenler arasında, kişinin fizyolojik ve psikolojik yapısı, yaşı, eğitim ve kültür düzeyi, kişisel ve toplumsal değer yargıları, seksüel, sosyal, ekonomik ve siyasal nedenlerden biri veya birkaçı olabilir. Yukarıda sayılan etkenlerin büyük bir çoğunluğunun, yöreden yöreye bazen çok büyük farklılıklar gösterdiği bilinmektedir.
İyi bir soruşturmacı, bu etkenleri bilerek ve bunlar ışığında faaliyetlerini yönlendirirse zaman, boşa harcanacak, tüm çabalara rağmen sonuca ulaşılamaması ekibin moralini olumsuz yönde etkileyecek ve soruşturmanın etkinliğini önemli ölçüde azaltacaktır.

DELİLLERİN TOPLANMASI

Delillerin büyük bir kısmı dikkatli inceleme yapıldığı taktirde “olay yerinde” olabilir. Ancak doğal ve yapay nedenlerle, olay yerinde her zaman her delili bulmak imkansızdır. Örneğin bir banka soygununda elde edilen seri numaraları belli paraları, bankada değil de soyguncuların saklandığı, bıraktığı veya yakalandığı yerlerde ele geçirmek mümkündür. Bu paralar bazen de piyasaya sürülür, piyasada olayla hiç ilgisi olmayan yer ve kişilerde bulunabilir. Bu durum doğal nedenler sonucu da oltaya çıkabilir (bir dokümanın rüzgarla bir başka yere sürüklenmesi gibi).
Olay yeri incelemesi sırasında olay yerinin, fotoğraf, tutanak ve krokilerle tespit edilerek mesafeleri ölçülmediği sürece, hiçbir şeye el sürülmemeli ve yerinden oynatılmamalıdır.
Olay yerinde gerekli ölçüm ve tespitler yapıldıktan sonra, deliller bulundukları yerlerde etiketlenerek numaralandırılmalıdır. Bu numaralandırılma, olay yeri incelemesi sırasında karar verilerek uygulanan inceleme metodu ile yakından ilgilidir. İncelemeye başlanılan yerden itibaren, rastlanan delillere inceleme yönü ve sırasına göre birden başlanarak numara verilir. Bu husus, kroki, fotoğraf ve tutanaklara da aynen geçirilir. İlk bakışta görülmesi zor olan delillerin fart edilmesi ve olay yerinde bulunan kişilerin ikaz edilmesi için, bulunan delillerin yakınına durumlarını, şekillerini vb. özelliklerini bozmayacak şekilde delil flamaları dikilebilir.
Delillerin işaretlenmesinde kullanılacak etiketler iki yüzlü olmalıdır. Etiketler için belli bir ebat yoktur. Beyaz, açık ve değişik renklerde, alın kağıt ve tercihen kartondan yapılabilir. Ucu delinerek uygun bir şekilde ve bağ vasıtasıyla delile/ambalaja iliştirilmelidir. Etiketin şekli ile, üzerinde taşıyacağı bilgeler aşağıda belirtilmiştir.

Birlik Adı Evrakın Tarihi ve Numarası
Delilin Cinsi ve Özellikleri Delilin Alındığı Tarih
Delil Numarası Delilin Kimden Alındığı
Delili Elde Edenin Kimliği Olay Yeri ve Tarihi
Ve İmzası Diğer Bilgiler

(ÖN YÜZ) (ARKA YÜZ)


DELİLLERİN TOPLANMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR:

Delilleri toplanmadan önce usulüne uygun olarak fotoğraflanır.
Delil örnekleri, mümkün olduğu kadar bol miktarda toplanacaktır.
Delil ile mukayese için alınan örnekler ayrı ayrı kaplara konulacaktır.
Delillerin toplanmasında öncelik bozulabilen, değişebilen ve kırılabilen delillerdedir.
Delillere temas mümkün olduğunca en düşük düzeyde tutulur, temas edilmek zorunda kalınırsa, steril eldiven kullanılır.
Delillerin çizilmemesine ve bükülmemesine dikkat edilecektir.
Ateşli silahların namlularına hiçbir şey sokulmayacaktır.
Üzerinde parmak izi bulunması muhtemel düz ve parlak yüzeylere dokunulmayacaktır.
Kağıt paralar, dokümanlar ve kağıtlar, cımbızla kenarlarından tutulmak suretiyle alınacaktır.
Mermi çekirdekleri ve kovanların birbirleri ile sürtünmelerini önlemek için, kutunun içerisine pamuk konulacaktır.
Duvar, ağaç vb. yerlere saplanmış çekirdekleri çıkarmak için ağaç, metal gibi nesneler kullanılmayacak, çekirdeğin bulunduğu yer kesilerek veya kırılarak bir bütün halinde alınacaktır.

DELİLLERİN KORUNMASI:

a. Delillerin korunmasına suçun öğrenildiği andan itibaren başlanır.
b. Olay yerindeki koruma, çevre ve hava şartları ile delillerin fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre yapılır.
c. Olay yerinde bozulabilir delil bulunursa, kayıtlara geçirilerek öncelikle toplanmalı ve koruyucu önlemlerle emniyete alınmalıdır.
d. Olay yerinde uzun süre kalınacaksa, deliller kilitli ve özel yerlerde emniyete alınmalıdır.

OLAY YERİ KAYIT İŞLEMLERİ

GENEL

a. Krokiler:
- Olay Yeri Genel Krokisi
- Olay Yeri Özel Krokisi
b. Fotoğraflar:
- Fotoğraf Çekim Planı
- Fotoğraf Dizi Pusulası
- Kamera Pozisyonları ve mesafeleri Gösterir Kroki
c. Delil etkisi
d. Tutanaklar
e. Görüntü ve ses kaydı

KROKİLER

Krokiler, olay yeri incelemesi süresince notları ve çekilen fotoğrafları tamamlayıcı bir unsurdur. Bu yüzden notlar, tutanaklar, krokiler birbiriyle uyumlu olarak tutulur ve fotoğrafla takviye edilir. Bu taktirde olay yerinin tespiti mükemmel bir şekilde yapılmış olur. Fotoğraf gibi krokide, manzaranın bir düzlem üzerine geçirilme işlemidir. Ancak krokinin, istenmeyen ve gereksiz görülen nesneleri göstermemek gibi bir avantajı vardır. Fotoğraf çekiminde bunu yapmak imkansızdır. Bu yüzden kroki, sadece olay yerinin en önemli materyalini ve bununla ilişkili diğer nesneleri içerir. İki çeşit olay yeri krokisi vardır. Bunlar;
a. Genel Krokiler: Geniş bir alanda veya meskun bir binanın bir katının belli bir kısmında meydana gelen olaylarda, olay yerinin yakın dış çevresiyle ilgisini göstermek amacıyla çizilir. Kroki alanının dış çevresi, olay yeriyle ilgili yakın çevrenin dış sınırını teşkil eder. Bu geniş alan içerisinde olay yeri işaretlenir ve aşağıdaki bilgilerde krokiye işaretlenir.
Önemli cisim ve eşyalar,
Bina ve kapalı yerlerin giriş-çıkış yerleri,
Varsa önemli delillerin genel olarak yerleri,
Olay yerine giriş ve çıkışta kullanılan yollar,
Gerekli diğer bilgiler.
Bu bilgilerin işlenmesinde kullanılan özel işaretler, ilgili bölümünde açıklanır. Başlıkta da “...... olay yeri genel krokisidir.” İbaresi bulunur.
b. Özel Krokiler:
- Olayın işlenmiş olduğu yerin önemli kısım ve eşyaları ile delillerin yerlerinin sıhhatli
bir şekilde gösterilmesi gereken krokilerdir. Öncelikle olay yerinin dış sınırları belirtilir. Giriş çıkış yerleri işaretlenir. Özellikle sabit eşyalar olmak üzere, önemli eşyalar gerçek yerlerine uygun olarak krokiye işlenir. Bütün duvarların, eşyaların, giriş çıkış yerlerinin ölçüleri, diğerleriyle karışmayacak şekilde yazılır. Olay yerinde tespit edilen delillerde, gerçek konumuna uygun olarak krokiye işaretlenir. Delillerin yerleri üçgenleme metoduyla belirtilir.
- Üçgenleme metodunun uygulanmasında, delillerin bir köşesi tepe noktası kabul edilir.
Sabit iki nokta bulunur. Her iki noktadan bu noktaya olan mesafe ayrı ayrı ölçülür. Krokide bunlar çizgilerle gösterilir ve çizgi üstlerine mesafesi işlenir. Yapılan bu tespitler noktalara da kaydedilir. Ölçümler, olay yeri inceleme safhalarının 8., krokinin çizilmesi ise 9. safhasında yapılır.
- Bir odanın dört köşesi, giriş kapısının köşeleri, yatak, masa, dolap gibi büyük
eşyaların duvara dokunmaması halinde, duvara olan uzaklıkları iki köşeden ölçülerek, hem notlara hem de krokilere işlenir.

OLAY YERİNİN FOTOĞRAFLANMASI VE KAYITLARIN TUTULMASI

Bir olayda fotoğrafçılıkla ilgili kayıtlar; fotoğraf çekim planına göre tanzim edilen kamera pozisyonları ve mesafeleri gösterir kroki ile fotoğraf dizi pusulasından oluşur.
A. Fotoğraf Çekim Planı:
Fotoğraf çekim planında; neyin, nereden, nasıl fotoğraflanacağının tespiti yapılır. Fotoğraf çekim planı 5 safhadan oluşur.
Olay Yerinin Giriş Fotoğrafları:
Normal veya geniş açılı objektiflerle, ortalama 2-6 poz arasında değişen sayıda çekilir. Çekilen fotoğraflara ait negatifler beşerli veya altışarlı kareler halinde kesilerek negatif film poşetlerine konur ve üzerine numara yazılır. Negatif film kayıt formuna sırası ile negatif film poşeti üzerindeki numara, dosya numarası, olayın adı, tarihi yazılarak muhafaza edilir. Giriş fotoğrafları iki safhadan oluşur;
a. Genel Giriş: Olayın olduğu bina, arazi v.b. yerlerin adreslerini, bulundukları çevreyi ve olay yerinin genel girişini tespit etmek amacıyla alınan fotoğraflardır. Bina ismi, numarası gibi tabela ve isimleri kapsamalıdır.
b. Özel Giriş: Olayın meydana geldiği yerin girişinin fotoğraflanmasıdır. Birincisi,koridor v.b. yerden olayın meydana geldiği odanın girişinin göründüğü fotoğraf ve ikincisi, odanın girişinden odanın genel görünümünün göründüğü fotoğraftır.
Olay Yerinin (360 derece) Çepeçevre Görünümü:
Olay yerinde bulunan delillerin yerlerinin ve birbirleriyle olan ilişkilerini göstermek için fotoğraf çekimi geniş açılı objektifle iki şekilde yapılır.
a. Köşelerden çekim; odanın girişinden itibaren belirli bir istikamette (saat istikameti veya tersi) odanın her köşesinden fotoğraf çekilir.
b. Panoramik (bindirmeli) fotoğraf çekimi; iç mekanlarda, girişi yanındaki duvar ortalanarak karşı duvara doğru olan alanın en geniş açıdan saat istikameti yönünde sağdan ve soldan röper noktaları (belirleyici nesneler: bir telefon cihazı, duvarda asılı resim, kalorifer peteği gibi) tespit edilerek fotoğraf çekilir, bu işlem her duvar için uygulanır. Dış mekanlarda, olay yeri ortalanarak saat istikameti yönünde röper noktaları belirlenerek fotoğraf çekilir. Fotoğraf baskıları yapılıp röper noktalarından birleştirildiğinde olay yerinin 360 derece fotoğrafı elde edilir.
Delillerin Genel Görünümü:
Delillerin tek tek olay yerindeki konumu ve duruşunu göstermek amacıyla; delil numarasıyla birlikte, bir numaralı delilden başlayarak bütün delillerin genel görünümleri çekilir.
Delillerin Yakın ve Dik Çekimi:
Delillerin çok yakından cetvelli ve cetvelsiz dik çekimi yapılır. Çekimler yakın plan olacağından kullanılacak olan objektifler; macro veya macro zoom objektiflerdir. Eğer bu objektiflerde yeterli olmuyorsa makine ile objektif arasına takılan daha yakından çekim yapılmasına olanak tanıyan uzatma tüpü kullanılır. Olay yerinin genel kontrolü sırasında yeni deliller ortaya çıkarsa, bulunan her delilin genel görüntüsü ile yakın ve dik çekimi yapılır.
Olay yerinin Dış Çevre Görünümü:
Olay yeri incelemesi bittikten sonra, dış çevre görünümü fotoğraflanırken yukarıda anlatılan panoramik fotoğraf çekim esasları kullanılır.
B. Olay Yeri Fotoğrafçılığında Tutulacak Kayıtlar:
Fotoğraf Dizi Pusulası:
a. Fotoğraf dizi pusulası, olay yerinde çekilen fotoğraflara ait gerekli teknik bilgilerin kayıt edildiği bir evraktır. Fotoğraf çekim işlemi, çevre dış görünümünün fotoğraflanmasıyla sona erer. Olay yerinde ölü ve yaralı varsa, otopsi ve yaralının muayenesi sırasında da fotoğrafları çekilir ve aynı dizi pusulasına devam edilir.
b. Fotoğraf dizi pusulası “kamera pozisyonları ve mesafeleri gösterir kroki” ile beraber aynı anda tutulur. İki kayıt birbiriyle uyumlu ve birbirini tamamlayıcı olmalıdır.
c.En son fotoğrafın çekilmesinin ardından, dizi pusulasının altı çizilir. “SON FOTOĞRAFTIR” ibaresi yazılarak kapatılır. Son sayfanın numarası kaç ise işaretlenir ve altına imza bloğu açılır. Diğer sayfanın sağ alt köşesi de parafe edilir.
2) Kamera Pozisyonları ve Mesafeleri Gösterir Kroki:
a. Fotoğrafçılıkla ilgili son kayıt olup, fotoğraf çekiminden önce olay yerinin dış sınırları, olay yerine giriş ve çıkışlar, pencereler, büyük ve önemli eşyalar krokiye sırasıyla işaretlenir.
b. Fotoğraf çekimiyle birlikte kroki üzerine, fotoğraf çekilirken durulan nokta bir dörtgen çizilerek işaretlenir ve içine kaç numaralı çekim olduğu yazılır. Odak ayarı yapılan nokta ile bu dörtgen bir çizgi ile birleştirilir. Çizginin ortasına yapılan odak ayar mesafesi, makineden okunarak veya ölçülerek yazılır.
c. Fotoğraf çekimi krokiye ve dizi pusulasına işlenmeden, diğer fotoğraflarının çekimine geçilmez

DELİL ETİKETİ:

a. Delil etiketi; delille ilgili bilgileri içeren delilin kimliği ve ayrılmaz bir parçasıdır. Bu yüzden etiketler, delilin konduğu ilk ambalajın dışındaki uygun bir yere ip, sicim vb. uygun malzemelerle irtibatlandırılıp, üzerindeki bilgiler eksiksiz doldurulmalıdır.
b. Toplama safhasında toplanan her delil, uygun şekilde etiketlenir. Burada dikkat edilecek önemli husus; olay yeri özel krokisinde, notlarda, fotoğraflarda ve düzenlenecek diğer kayıtlardaki delil numarası ile, etikette yazılı olan delil numaralarının birbirini tutmasıdır. Karışma olmaması için delil toplandıkça etiketlenir ve uygun şekilde notlara da kaydedilir.

TUTANAK

Olay yeri incelemesi, bir tespit tutanağı ile saptanır. Tutanak çizgisiz kağıda tükenmez kalemle veya daktilo ile olay yerinde asgari aşağıdaki bilgileri kapsayacak şekilde tutulur;
a. Olayın haber alınmasından, olay yerine ulaşıncaya kadar geçen zamandaki gerekli hususlar ile kolluğun olay yerine geliş nedenini açıklayan bilgiler,
b. Olayın haber alınma zamanı, haber alınma şekli ve kısaca özeti,
c. Olay yerine varıncaya kadar yapılan önemli işlemler, görevlendirilen kuvvetin miktarı ve komuta eden kişi ile ilgili bilgiler, olay yerine hareket zamanı, şekli ve varış zamanı,
d. Olay yerine ilk ayak basıldığı andan itibaren, olay yeri terk edilinceye kadar yapılan işlemler,
e. Olay yerinde elde edilen deliller ile belirtilmesi gerekli diğer hususlar.




YANGIN YERİNİN İNCELENMESİ

YANGIN

Ateş binlerce yıldan beri kullanılmakta ve yaşamımız için gerekli olan temel unsurlardan biridir. Çok yararlı olması yanında zararları ile de tarih boyunca iki yönlü güç olarak karşımıza çıkmıştır. Ateş ile birlikte yaşamamızda yer alan yangın, potansiyel bir tehlike olarak yaşam koşullarının değişmesine paralel olarak artmıştır. İnsanoğlunun karşısına önce doğal yangınlar çıkmıştır. Gelişen teknoloji ile birlikte yangın değişik boyutlar kazanmıştır. Artan nüfus ve farklı enerji türlerinin kullanılması ile elektrik, mekanik ya da kimyasal etkenlere bağlı olarak konut, endüstriyel tesis, orman, ulaşım araçları yangınları yanı sıra patlayıcılar, LPG, doğal gaz ve nükleer maddeler sebebi ile de yangınlar çıkmaktadır.
Yangın, kontrol altına alınamayan yanma olayıdır. Maddelerin, oksijen ile ısı enerjisi altında reaksiyona girmesi sonucu oluşturdukları ekzotermik reaksiyondur. Yanma olayının olabilmesi için ortamdaki oksijenin %16 civarında olması gerekir. Alevli ve alevsiz yangın türü vardır. Alevli yanmaya örnek ; odun, kağıt vs..alevsiz yanma örnek olarak yanan sigara, akkor haldeki kömürü verebiliriz. Kapalı alanlarda çıkan yangınlar açık alanlardaki yangınlardan daha çok tehlikelidir Şekil 1. Yangın çıkış nedenlerini: doğal yangınlar, kaza sonucu çıkan yangınlar ve kundaklama yangınları 3 ana maddeye ayırabiliriz
Yangın sırasında maddelerin yanması ve pirolizi nedeniyle oluşan yangın gazları ile birlikte katı ve sıvı partiküller dumanı oluşturur. Duman tam yanmaları için gerekli oksijen miktarı yeterli olmadığında kömür, kağıt, petrol gibi katı veya sıvı hidrokarbonların, yanmamış karbon partiküllerinin salınması veya ısıl bozulmaları sonucu meydana gelir. Duman yayılımı sırasında duvar, cam , metal gibi katı yüzeylerle karşılaşır. İçindeki partiküller; dumanın yoğunluğu ve yüzeye dokunma zamanına bağlı olarak, bu katı yüzeyler üzerinde birikir ve is (kurum) oluştururlar.
İsler, yanmanın başlangıç aşamalarında yaklaşık olarak %6 O2, %1-3 H2 içerirler, yanmanın ilerlemesi ile C/H oranında artış görülür. Giderek isin temel bileşeni karbon ağırlık kazanır. Yapısında absorplanmış sıvı ve gazların yanı sıra metal, tuz ve oksitler gibi anorganik maddeler, kükürt ve azotlu organik bileşikler, kısmen yanmış parçacıklar ve / veya reçine gibi çözünmeyen maddeler bulunur.




KUNDAKLAMA

Bir ya da daha fazla kişi tarafından, kişi veya kişilerin doğrudan can ve/veya malına zarar vermek üzere kasıtlı olarak çıkartılan yangınları kapsar. Dünyada Amerika kundakçılıkta ilk sırayı almaktadır. Son 10 yılda yaklaşık olarak 500000 civarında kundaklama olayı gerçekleşmiştir. 1994 yılındaki kundaklama olaylarında 560 ölüm, 3440 yaralanma ve 3.6 milyon dolar maddi zarar meydana gelmiştir.
Kundakçılar yangın çıkarmak amacıyla değişik tutuşturma yöntemleri kullanmaktadırlar. Kundakçılar tarafından kullanılan tutuşturma yöntemleri verilmiştir. ŞEKİL
Kundaklama olaylarında kullanılan hızlandırıcılar, gazyağı, benzin, tiner ve diğer hafif hidrokarbon, aeresol kapları, vs. Boyalı metal tabaka yangına maruz kaldığında, yanan hızlandırıcı ile temas eden boyalı alanlar genellikle boyanın dış tabakasını, boya astarını ve koruyucu galvanizyon tabakasının yanıp yok olmasına hızlandırıcının yüksek yanma sıcaklığı metal üzerinde çok karakteristik bir iz bırakır.

KUNDAKLAMA NEDENLERİ

1- Kin, nefret, intikam, gözdağı verme, kıskançlık gibi duyguların etkisiyle;
2-Vandalizm; güzel şeyleri tahrip etmek, can sıkıntısı veya protesto etmek amacıyla daha çok gençler tarafından yangın çıkartılmaktadır. Tarihi eseler, okul, boş bina yangınları ya da çöp birikintileri,
3- Herhangi bir suçu örtbas etmek, delilleri yok etmek amacıyla.
4-Psikiyatrik etkenler: alkolizm, acındırma, zayıflık gibi davranış bozuklukları nedeniyle,
5-En önemli kundaklama nedenlerinden biri de, sigorta şirketlerini dolandırma nedeniyle yangın çıkarmaktır.

YANGIN YERİNİN İNCELENMESİ

İster kastî ister kazaen olarak meydana gelen yangın olayı ciddi araştırma gerektirir. Yangın çok karmaşık detay ve içinde bir çok bilimi bulunduran konudur.

Detaylı Soruşturma Gerektiren Yangın Mahalleri:
Bu tür yangınlar hakkında yapılan soruşturmalarda genellikle araştırmacının (bilirkişinin) olay mahalline gelerek inceleme yapması gerekmektedir. Aşağıda bu konuya ilişkin olarak birkaç örnek verilmiştir:
- Kaza sonucu meydana geldiğinden şüphelenilen ve ölümle sonuçlanan yangınlar,
- Ulusal çapta halkın kaygılanmasına yol açan yangınlar,
- Çıkış yerinin birden fazla olduğundan şüphelenilen yangınlar,
- Belirli soruların cevabının bulunmasını gerektiren yangınlar, örneğin; sıra dışı ya da hızlı bir şekilde büyüyen yangınlar,
- Tutuşma kaynağına ilişkin belirgin bir delilin olmadığı, ancak kundaklama ihtimalinden şüphelenilen yangınlar,
- Olaylar zincirinin delil kapsamında önem taşıdığı yangınlar,
- Yardımcı delillerin birbiri ile çatıştığı herhangi bir kategori ya da örnek,
- Yangın nedeninin kesin olarak bilindiği ancak mahkeme nezdinde yangınla ilgili çeşitli konulara ilişkin uzman delillerinin gerekli olduğu yangınlar. Örneğin; Tanık ifadelerinin geçerliliği, yangının yayılması, zamanla ilgili konular vb.

Yangın, kundaklama ve patlama olaylarının incelenmesi;
Olay yeri incelenmesi ve laboratuar çalışmaları olmak üzere 2 aşamada gerçekleştirilir.
Yangın olaylarında yangın yeri nadiren koruma altına alınır. İlgisiz birçok kişi toplanır, hatta bu durumdan yararlanmak isteyenler olabilir. Kundaklama olaylarında en büyük amaç suç delillerini ortadan kaldırmaktır. Herhangi bir yangın yerinde hiçbir şeye dokunulmamalı, kroki ve ortamda bulunan eşyaların yerleri asla değiştirilmemelidir. Olay yerinin fotoğrafları çekilmelidir.
İdeal bir araştırma yapabilmek için en kısa sürede hatta yangın sürerken araştırmacının olay yerine ulaşması gereklidir. Ancak yangın araştırmacıların çoğu en geç 2 saat içinde olay yerine gidilmesini savunulur.
Kundaklama olaylarında hızlandırıcı kullanımı oldukça yaygındır (% 80). Enkazda kalan hızlandırıcı artıklarının hızla yok olma olasılığı nedeniyle ve güvenlik, kalanların kurtarılması, temizlik gibi çeşitli operasyonlara başlanmadan önce olay yeri ayrıntılı incelenmeli ve örnek alım işlemleri tamamlanmalıdır.
Olay yerinde eski ve rahat giysiler, kask, lastik çizme, eldiven, maske kullanılmalı, radyoaktif, toksik veya korozif etkenler varsa ayrıca özel koruyucu giysi giyilmelidir. Yangın sonucu elektrik sistemleri devre dışı kaldığından güçlü bir fener, defter, kalem, fotoğraf ve video kamera, büyüteç, teyp, pusula, mezura, somun anahtar, tornavida, pense, testere, fırça ve kürek gibi çeşitli alet ve malzemeler bulundurulmalıdır.
Araştırmacı olay yerini 4 bölgeye ayırmalıdır. Bu bölgeler:
1.Yangından hiç zarar görmeyen kısımlar.
2.Sadece dumandan zarar gören kısımlar.
3.Yangıdan ikinci derecede etkilenmiş kısımlar.
4.Yangından asıl zarar gören kısımlar.
Sistematik inceleme; yangından zarar görmeyen ve en az zarar gören kısımlardan başlanarak en çok zarar gören kısımlara doğru yapılır. Teorik olarak bu işlem pek çok olayda yangın çıkış yerinin bulunmasını sağlar. İnceleme şu aşamalarla yapılır:

I- Olayda Bir Kasıt Olup Olmadığı Araştırılır:
Yangının kasten çıkarılmış olduğunun belirtileri:
Bu belirtiler genel olarak ikiye ayrılır: pozitif ve negatif belirtiler belirtiler:

A- Pozitif Belirtiler: Yangının kundaklama olduğunu açıkça gösteren belirtidir. Örneğin; başlangıç noktasında, içinde hızlandırıcı bulunan ve ağız kısmına sıkıştırılmış bir şekilde bez parçası bulunan bir şişe tespit edilmesi bunun Molotof kokteyli ile başlatılmış bir yangın olduğuna işaret eder ve bu aşamadan sonra binanın elektrik tesisatının yangın açısından araştırılmasının pek bir anlamı yoktur.
Pozitif Belirtilerin Tespit Edilmesi
- Yangın birbirinden bağımsız birkaç yerde olabilir. Daha doğrusu bir yangın, küçük küçük bağımsız yangınların birleşimi olabilir. Yangının çıkma nedeni bulunması bile eğer yangının birkaç noktadan başladığı kanıtlanabiliyorsa pozitif bir belirti elde edilmiş olur.
- Eğer olay yerinde yangından önce doğal olarak bulunmuyorsa, hızlandırıcıların tespit edilmesi doğal belirti sayılabilir. Yangın söndürüldükten sonra, hidrokarbon detektörü ile ortamda hızlandırıcı bulunup bulunmadığının kontrolü yapılmalıdır. Eğer her hangi bir bulguya rastlanılmazsa, ertesi gün (yaklaşık 24 saat sonra ) olay yerine gelerek tekrar ölçüm yapılmalıdır. Çünkü hidrokarbon buharı genelde, yangın söndürüldükten 24 saat sonra, daha yoğun olmakta ve tespiti kolaylaşmaktadır.
- Zemin yanıkları da hızlandırıcı varlığına işaret edebilir. Ateşin hareketi normalde (normal şartlar altında) yukarı doğrudur. Zeminde oluşan hasar genelde tavanda oluşan hasarın %20’si kadardır. Zeminde görülen geniş ve yayılmış yanıklar olağan değildir. Aynı şekilde, aşağı doğru hareket eden yanma da anormaldir. Bu belirtiler hızlandırıcıların varlığına işaret eder.
- Ahşap zemindeki gözenekler veya delikler hızlandırıcıların kullanıldığına işaret edebilir. Eğer bu işaretler varsa zeminde bol miktarda su döküp hareket, çıkış yönüne bakılır. Eğer suyun akarak toplandığı bölge yanma izinin ve kömürleşmenin en yoğun olduğu bölgeyse, bu bölgeden numune alınıp laboratuara gönderilmelidir.
- Zemindeki çatlaklar boyunca görülen yanıklar, kapı altları boyunca uzanan yanıklar ve eşyaların altından akmış gibi görünen yanık izleri de hızlandırıcıların varlığına işaret edebilir. Eğer hızlandırıcı kullanılmışsa yanık izleri parlak bir görünüme sahip olacaktır.
- Taşıyıcılar; ateşi bir başka deyişle hızlandırıcıyı, taşımak için kullanılan her çeşit nesnedir. Taşıyıcılar ateşi istenilen bölgeye yöneltmeye yararlar. Gazete, kumaş, ip...vb. gibi malzemeler taşıyıcı olarak kullanılabilir. Ateşin hareketinin yukarı ve dışarı doğru olduğu düşünülürse, zeminde fazla hasar oluşmayacaktır. Bu sebeple taşıyıcıların izi, örneğin damlayan ipin izi, rahatlıkla tespit edilebilecektir. Ayrıca bu tip izlerin zeminde doğal olarak bulunması zor bir ihtimaldir.
- Tutuşturma (ateşleme) düzeneklerinin varlığı da araştırılmalıdır. Olay yerinde bulunan ateşleme düzeneğinden kalan parçalar başlıca pozitif belirtilerden biridir. Örneğin; kibrit kutusu üzerine yerleştirilmiş yanan bir sigara 5-15 dakika daha yanmaya devam edecek ve eğer yangında tamamen tahrip olmamışsa fark edilebilecektir.
- Olay yerinde hem ateşleme düzeneğinden olduğu düşünülen parçalar, hem de bu parçaları taşımada kullanıldığı düşünülen kaplar delil olarak kullanılabilecektir.

B- Negatif Belirti: Yangının çıkma sebebi tam olarak belirlenememiştir, ancak, yangının kendiliğinden çıkmasına yol açacak etkenler de bulunmamaktadır. Bu durumda derinlemesine bir araştırma ile yangının doğal olarak çıkmadığını kanıtlayacak delillerin bulunması gerekir.

Negatif Belirtilerin Tespit Edilmesi:
- Her şeyden önce yangının doğal nedenlerden dolayı çıkmış olamayacağına kesin olarak karar verilmiş olmalıdır. Bu konuda kesin hüküm oluşmasından sonra diğer belirleyici ipuçlarının araştırılmasına geçilebilir. Örneğin; Yangının fark edilmesini önleyecek davranışlar tespit edilmelidir (normalde açık olan perdelerin kapatılması, yangın alarmının bağlantıların kesik olması, otomatik yangın söndürme sistemlerinin devre dışı bırakılması veya camların önünü kapatacak şekilde dolap ve benzeri malzeme yerleştirilmesi... vb.),
- Değerli malzemenin eksilip eksilmediğinin kontrolü yapılmalıdır (sigorta poliçeleri, evlilik cüzdanları, değerli evraklar veya pahalı eşyalar... vb.),
- Yangından önce olay yerinden kaçırılan malzemelerin başlıcaları şunlardır:
Ticari, endüstriyel ve işle ilgili malzemeler:
*Alet takımları, taşınabilir güç kaynakları, iş elbiseleri ve üniformalar, iş makineleri, silahlar, küçük kasalar vs….
*İkametgah içerisinde bulunan malzemeler:
*Pahalı elbiseler, mücevherler, değerli taşalar, aile fotoğrafları, aile ile ilgili kayıtlar, videokasetler, koleksiyon parçaları, silahlar, av ve spor malzemeleri, pahalı ev aletleri vs…
*Evcil hayvanlar (evcil bir hayvan olan bir köpeğin dışarıya çıkmış olması anormal değildir, ancak büyük bir akvaryumun dışarıya çıkarılmış olması dikkat çekebilir.)
- Yangın için yapılmış özel hazırlıklar tespit edilebilir. (ateşin gücünü yükseltmek için eşyaların bir araya toplanması, başlangıç civarındaki yangın söndürme cihazlarının boşaltılmış olması, kapıların açılmasını engelleyecek şekilde eşyaların kapı arkasına dayanması, camların yanma hızını artıracak şekilde açık bırakılması veya kırılması... vs.
- Yangının çıkma süresi ile evde bulunan kişilerin evi terk etmesi arasında çok kısa zaman aralığı bulunması,
- İtfaiyenin müdahalesi sırasında etrafta görülmeyen aile fertlerinin daha sonra yanık izleriyle ortaya çıkması (büyük bir yangında civardaki hastanelerle irtibata geçerek çok yakın zamanda herhangi bir yanık vakasının olup olmadığını araştırılmalıdır)

Belirtilen tüm hususların ışığında yangının kasten çıkarıldığından şüphelenme gerekçeleri genel olarak şunlardır:
- Yangın çıkış yerinin birden fazla olması,
- Aynı binada daha öncede yangınlar çıkmış olması,
- Bölgede daha önceden birden fazla yangın çıkmış olması,
-Aynı kişinin birden fazla yangın vakasına karışmış olması,
-Yangını yayan araçların bulunması,
-Yangının aşırı şiddetli olması,
-Şüpheli bir kokunun tespit edilmesi,
-Yangın çıkış yerinin pahalı ekipmanların yakınında olması,
- Çok fazla ısı üreten cihaz ya da konteynır gibi harici cisimlerin bulunması,
- Yangın çıkış yerinin olağan dışı bir yerde olması,
- Yangının çıkması için makul bir nedenin olmaması,
- Yangının olağan dışı bir saatte çıkması,
- İtfaiye faaliyetleri sırasında beklenmedik zorlukların çıkması,
- Alarm ve yangın önleme sistemlerinin yangından önce etkisiz hale getirilmesi,
- Şirketin mali sıkıntı içerisinde olması,
- Şirket kayıtlarının daha önceden çıkan küçük bir yangında tahrip olması,
- Binanın içindeki eşyaların yangından önce boşaltılmış ya da başka eşyalar ile değiştirilmiş olması,
- Tesisin ya da içindeki eşyaların sigorta miktarının kısa bir süre önce artırılmış olması,
- Kolluk güçlerinin yangın olayına karışmasından sonra sigorta kurumundan herhangi bir talepte bulunulmaması,
- Mülk sahibinin tahliye edilmiş olması,
- Yangının stok sayımından ya da denetiminden önce çıkmış olması,
- Mülk sahibinin tesisi satmaya ya da tesisten taşınmaya çalışıyor olması,
- Yangının bina içerisinde bulunanların dışarı çıkmasından hemen sonra başlaması,
- Delillerin yangından sonra tahrip edilmesi,
- Mülk sahibinin soruşturmaya itiraz etmesi,
- İlgili kişinin günün saatine uygun olmayan bir şekilde giyinmiş olması,
- İlgili bir tarafın olay mahalline beklenmedik bir şekilde kısa bir süre içerisinde ulaşması,
- Mülk sahibinin anormal davranışlar göstermesi, (örneğin çok sakin olması),
- Mülk sahibinin çok iyi hazırlanmış olması ve sigortasının vb. detaylarının beklenmedik bir şekilde detaylı olarak bilmesi,
- Hayvanların ya da manevi değeri olan bir takım cisimlerin yangından önce binadan çıkarılmış olması,
- İlgili bir tarafın yangının çıkış yeri ve zamanı hakkında kimsenin bilmediği bilgilere sahip olması,
- Binaya zorla girildiğine dair delillerin mevcut olması,
- Eşyaların yerlerinin değiştirilmiş olması ya da arama yapıldığına dair delillerin bulunması,
- Binanın içerisinde ya da yakınlarında ceza gerektiren hasarın olduğuna ilişkin delillerin bulunması,
- Mücadele olduğuna ilişkin delillerin olması,
- Ölen kişinin yangın çıktığı sırada canlı oluğuna dair hiçbir delilin bulunmaması,
- Ölen kişiye uyuşturucu verildiğine ya da bu kişinin bağlandığına ilişkin delillerin olması,
- Ölen kişide yangınla bağlantısı olmayan yaraların tespit edilmesi,
- Binanın daha önceden vahşet yanlısı kişilerin ya da siyasi eylemcilerin hedefi olması,
- Yangından önce tehdit ya da uyarı alınmış olması,
- Yangından sonra bazı kişilerin suçlanması,
- Görgü tanıklarının ifadelerinin birbiriyle ya da bilinen olaylarla tutarsız olması,

II-Başlangıç noktası
Yangın çıkış yeri (orijini) ve yangının çıkış sebebinin belirlenmesi olayın aydınlatılmasındaki en temel özelliktir. Yangının çıkış yerinin mümkün olduğunca doğru bir şekilde tespit edilmesi büyük önem taşımaktadır; çünkü eğer analiz için örnek alınacaksa bu örneklerin doğru yerden alınması gerekmektedir, aksi takdirde, elde edilebilecek her hangi bir analitik sonuç anlamsız olabilir. Ayrıca yangın çıkış yerinin doğru bir şekilde tespit edilmesi, aranması gereken moloz miktarını ve buna bağlı olarak da hayati önem taşıyan delillerin belirlenmesinde ortaya çıkabilecek olası hataları azaltacaktır.
Oldukça hızlı bir şekilde gelişen ya da büyümesine izin verilen yangınlarda, yangının çıktığı yere işaret eden özellikler genellikle ortadan kaybolmaktadır. Yangın mahallerindeki molozların aşırı tahrip edilmesi de yanıltıcı sonuçlar doğurabilir.
Elde edilen delilleri, yangının büyüme hızına, başka bir deyişle, yangının birden parlamasından önce yoğun bir bölgesel yanmanın varlığına işaret edip etmediğine dikkat edilmelidir (genellikle yangının yavaş büyüdüğüne işaret etmektedir). Veya yangın aniden mi yayılmıştır? Hızlı büyüyen yangınlara örnek gösterilebilir (örneğin; yanmayı hazırlandırıcı maddelerin ya da kolayca yanabilen katı maddelerin kullanıldığı kundaklama olayları).
Genellikle, parlamanın olmadığı durumlarda, yangın çıkış yeri yanma noktasının hasarın en fazla olduğu yerdir. Ancak, bu durumun istisnaları da mevcuttur. Örneğin; zeminde yanıcı sıvıların bulunması, bölgesel yanmanın devam etmesi ya da yukarıdan halen yanmakta olan cisimlerin (örneğin; perdeler ) düşmesi gibi.
Parlama olduğu taktirde, yangın çıkış yerinin ya da yerlerinin kesin olarak tespit edilmesi çok daha zor olmaktadır. Bu durumda, yangının yapı ya da içerik üzerindeki etkilerine bağlı yorum tekniklerinin kullanılması gerekecektir. Bu tür durumlarda adli bilim uzmanlarının yardımına başvurulması tavsiye edilir.

A. Başlangıç noktasının önemi:
1. Yangınla ilgili kalan fiziksel deliller, normalde bu noktada mevcutturlar. Bu deliller gazyağı, benzin, boya tineri, mum, yanık kibritler, vs.. olabilir.
2. Yangının yayılma istikametini gösteren delillerde bu noktadan elde edilir.
3. Ateşin yayılışı ve değişik yerlerden yukarıya yükselen alevlere bu noktada rastlanır.

B- Başlangıç Noktasının Bulunması:
1. Genel ilke olarak ortada olan şeylere bir bakılır; örneğin, tahribatın en büyük olduğu nokta neresidir? Muhtemelen ateşin etkisinde en uzun süre kalan yer olması sebebiyle bu nokta işe başlamak için en uygun noktadır.( Tesis veya yapıda yapılacak bir denetim tavanda, duvarda yanarak açılan bir oyuk veya yanan bir pencerenin varlığını ortaya koyacaktır.)
2. Yanmanın en alt noktası aranır, yangın tabiatı gereği aşağıya değil, yukarıya doğru ilerler, bunun istisnaları hava cereyanının ve çeşitli yanıcı maddelerin var olmasıdır. En alt yanma noktasının üzerine gelen yanık yer, başlangıç noktasının doğrulanmasına daha da yardımcı olur. Bu da en alt yanma noktasının tam üstüne gelen noktada tavandaki yanıkla sağlanır.
3. Tavandaki yanık izleri yanığın en alt noktasına kadar takip edilir ve bu yapılırken yapı tipi hatırda tutulur. Bazı malzemeler doğal, bazı malzemeler yapay yanma izleri meydana getirirler. Yanma izleri yanma türünü gösterir. Örneğin geniş yayvan kabarıklar yoğun bir ısının eseridir, düz karartılı yanık izleri ve birçok çizgilerin var oluşu düşük ısıdaki uzun süreli yanmanın işaretidir. Tavanda en çok zarar görmüş bölge tespit edilmelidir. Başlangıç noktasındaki ateş genelde en yüksek ısıya sahiptir ve çok hızlı bir şekilde yükselir. Bu şekilde tavandaki en büyük zararı daha doğrusu yanmayı bu noktadaki ateş yapacaktır. Aynı zamanda tavanda yıkılmış, çökmüş bir yer varsa burası da muhtemelen başlangıç noktasının karşısına gelen bölüm olacaktır
4. Tavandaki kirişlere dikkat edilmelidir. Ateş yayılma esnasında yanık izleri oluşturacaktır. Bu yanıklar başlama noktasının uzağında ateşin başlama noktasına doğru kıvrılacaktır.
5. Bazı hallerde birden fazla alt yanık bulunabilir. Bunların ayrı yangınlar olmadığı kanısı uyanırsa, bu defa daha önce takip edilmiş olan izler üst yanma noktasından başlayarak yeniden değerlendirilir.
6. Bazı hallerde çöken enkaz, döküntüler dolayısıyla başlangıç noktası tamamen örtülebilir. Bu gibi şartlarda, yanıklar ve mevcut diğer malzemelerin yeterince incelenebilmesi için döküntü ve enkazın tamamen kaldırılması gerekebilir. Döküntü duvar sıvası veya yanmayan duvar katmanları gibi malzemenin başlangıç noktası üzerine çökmesi ile çıkış noktasının da bulunabilecek fiziksel delilleri yok olmaktan kurtarmış olabilecekleri hatırda tutulmalıdır.
7.Yıkılmış halde bulunan olay yerinin incelenmesi için tabaka tekniği kullanılmaktadır. Tavan tamamen çökmüş olsa bile,başlangıç noktasını bulmak imkansız değildir. Yapılacak şey;enkazı tabaka tabaka , kat kat kaldırarak yanmasının silsilesini bulmaya çalışmaktadır.
8. Olay yerine ilk varan kişilerden elde edilen bilgilere önemlidir. Normalde itfaiye personeli olay yerine ilk varan kişiler olduklarından, yanış noktasına veya su sıkıldıktan sonra meydana gelmiş olabilecek anormal bir şekilde yeniden alevlenmeler gibi konularda aydınlatıcı bilgilerde verebilecek kişilerdir.
9.Yangının yukarı doğru yayıldığı ve orijinin yanmanın en az olduğu yerde bulunduğu genelde kabul görmekle birlikte yanmakta olan ahşap çatının çökmesi, sıvıların yanması gibi durumlarda yangın aşağı doğru da yayılabilir.
10. Orijini ararken diğer bir yaklaşım ise yanma süresinin esas alınmasıdır. Uzun süre yangına maruz kalarak en çok yanan yer yangının orijini kabul edilebilir. Ancak bu yaklaşım ile örneğin; kömürleşme derinliğinin ölçümü her yangında geçerli değildir.
Orijin belirlerken zemindeki değişimler dikkate alınmalıdır. Yanıcı, hızlandırıcı sıvı uzun süre yanarsa genellikle satıh ve çukur oluşturur. Örneğin, beton veya seramik gibi materyallerde ise parçalanma olur. Yanma nedeniyle oluşabilen değişik biçimlerdeki çukurlarda incelenmelidir. Şekil 3’de yangında çukur oluşumuna etken olabilecek tüm faktörler görülmektedir.
11. Duvar üzerinde oluşan V şeklindeki yanma izlerine ve kararmalara dikkat edilmelidir. Genellikle V’nin en alt noktası,bir başka deyişle V nin ucu başlangıç noktası noktasını gösterecektir. Bazen şekli ters dönmüş olarak karşımıza çıkabilir. Ancak bu daha çok yayılmaya fırsat bulmadan söndürülmüş bir ateşin göstergesidir. Olay yerine ilk girişte V şekliyle ilgili detaylı bir araştırma yapılmalıdır. Ayrıca bulunan başlangıç noktasını yangının asıl başlama sebebi mi, yoksa birkaç yerden başlamış bir yangının parçası mı olduğu belirlenmelidir.
12. Başlangıç noktası genelde zemine yakın yerlerdir ve kömürleşme ve karamanın en yoğun olduğu noktadır. Zeminde delik, çökme olup olamadığı araştırılmalıdır. Zeminde bulunan çukurlar, başlangıç noktasının ve hızlandırıcıların bulunduğunun göstergesi olabilir. Olay yerinin zemini bu bulgular açısından detaylı bir şekilde incelenmelidir. Yanmanın karakteristiğine göre başlangıç noktası tayin edilebilir. Örneğin; yanmış bir tahta timsah sırtı görünümündedir. Yanmış kısımda bulunan yanıklar derin ve iki yarık arasındaki yüzeyler küçükse bu tahta malzeme başlangıç noktasına yakındır. 1400-1600°C’de her 40-45 dk için 2.5 cm’lik yarıklar olur.
13. Ampuller, şişeler ve bunun gibi cam malzemeler de başlangıç noktasının bulunmasında yardımcı olacaktır. Bu malzemeler yaklaşık olarak 1200°C’de erimeye başlar. Bu erime ısının nispeten daha yüksek olduğu başlangıç noktasından başlar. Böylece malzemelerde başlangıç noktasını işaret eder şekilde bombeli erime görülecektir.
14. Başlangıç noktasına en uzak olan nesneler, eşyalar daha az zarar görmüş olacaktır. Bu hususun yorumlanması çok bariz gibi görünse de gözden kaçabilmektedir. Bu araştırma için odayı, söndürmeden sonra yeniden düzenleyip her eşyayı orijinal yerine koymak gerekir. Bunu içinde mekanın sakinlerinden veya ilk aşamada tutulan notlardan faydalanılabilir.

Camların incelenmesi:

-Cam 700-800 oC yakın bir ısıda erimeye başlar ve 1000 oC civarı büyük ölçüde sıvılaşır. Yangın gerçekleşen bir mekandaki pencereden bir çok bulgu elde edilir. Ancak tek başına belirleyici olmayacağından diğer delillere de bakılmalıdır.
-Pencerenin üzerinde veya etrafında buluna blok halindeki cam parçaları çabuk oluşmuş ısının göstergesidir(1-3 dk civarı ).
-İsli bölgelerde meydana gelen hilal şeklindeki (oval) kırıklar camın yanma sırasında çerçevede olduğunu gösterir.
-Pencere yakınında uzun dikdörtgen biçimde kırıklar mevcutsa ve bunlar üzerinde is görünmüyorsa bu harici etkilerle camın kırıldığını gösterir(zorla girme).
-Yüksek yoğunluklu bir patlama sonucu kırılan cam bir çok küçük parçaya ayrılır. Düşük yoğunluklu bir patlama veya duman patlaması sonucu kırılan camlar kısa kamın parçalar halinde görülür. Cam üzerinde ısıdan kaynaklanan çatlaklar belirli bir düzen içerisinde değildir ve şekilsiz olarak görülür.

Camlardaki islerin durumu:

-Cam üzerindeki ise elimizi sürdüğümüzde is kolay silinmiyor, elimizde çok az is lekesi kalıyorsa bu yoğun fakat yavaş yavaş olmuş bir ısısının göstergesidir.
-Camda ısının etkisiyle oluşan kararma az fakat is kolay silinebiliyorsa bu yavaş ama çok dumanlı bir yanmanın göstergesidir.
-Cam üzerinde bulunan küçük küçük pek çok sayıdaki kararma camın yangının başlama noktasına yakın olduğunu gösterir.
-Cam üzerindeki koyu duman izleri camın yangının başlama noktasına yakın olduğunu gösterir.
-Cam üzerindeki açık duman izleri camın yangının başlama noktasına uzak olduğunu gösterir.
-Cam üzerinde siyah ve kolay silinebilen is bulunması bir hızlandırıcının varlığını gösterir.
-Koyu, pudramsı siyah is bulunması yana maddenin plastik benzeri bir malzeme olduğunu gösterir.
-Koyu kahverengi, reçinemsi (sakız gibi) leke “için için yanma” adı verilen yavaş yavaş ısı oluşmasının veya yangının bu odaya yakın bir odadan başladığının göstergesidir.

Ahşapların Durumu:

Kerestelerin yanması sonucu ortaya çıkan etkiler üzerinde fazla durmak yanıltıcı sonuçlar doğurabilir. Kömür haline gelen kerestenin görünümü ve miktarı, kereste türü kaplamalı olup olmadığı ve tabii ki yangın ortamının sıcaklığı gibi birçok faktöre bağlıdır. Ancak, aynı yangın koşullarında, birbirine benzer iki kereste parçasının yanma düzeyi yangına maruz kalma süresi ile orantılıdır. Bu nedenle, çok kesin olmayan göreceli gözlemlerin yapılması mümkündür. Buna rağmen yangının başlangıç noktası yakınında bulunan bir kerestenin enine kesiti gözden geçirilir. Kerestenin kömürleşmiş ve kömürleşmemiş kısımları arasındaki bağımsız bir çizgi hızlı ve şiddetli bir yanmanın işaretidir. Kömürleşmenin derece derece artması ve fırınlanmış (kurutulmuş) gibi bir görünüm sergilemesi genellikle uzun ve yavaş yanmanın işaretidir.

III-Olayın Nedeninin Belirlenmesi Çalışmaları
1. Başlangıç noktası bitişiğinde elektrik telleri incelenilir, elektrik kontağından çıkan yangına benzerliği araştırılır. Örneğin; yanma olayı başka bir yerden geldiyse kablo üzerindeki izolasyon malzemesi eriyerek kabloya yapışır. Bunun yanında ısı kablodan meydana geldiyse bu defa aynı izolasyon malzemesi tel üzerinde genişleyerek gevşeyecektir. Kısa devre geçiren tel boncuklaşmış uçlardan bilindiği gibi, yoğun ısıya etkinde kalmış tel uçlarının sivrileştiği görülür. Sigorta tabloları yanık veya uydurma sigortalar olup olmadığını anlamak için kontrol edilmelidir.
2. Yanma sonucu camdaki değişiklikler, yanmanın nedenini belirlemede kullanılır. Cam, silisyum ve kireç taşının temel teşkil ettiği bir bileşiktir. 1-5 dakikada başlayan ani alevlenmelerde cam kırılır ve dışa doğru düşer. Eğer cam parçaları uzun dikdörtgenler şeklinde kırılmışsa, temizse ve binanın içinde ise bu camın daha önceden kırıldığının göstergesidir. Yüksek patlayıcılarda cam çok ufak parçalar, diğerinde ise daha büyük parçalar halindedir. 700-800 oC arasında cam yumuşar, 1000 oC de erir.
3. Herhangi bir düzen bulunamadığı hallerde buralardaki döşeme muşambası, süpürgelik, döşeme sökülerek sıvı yakıt izleri aranır. Duvar sıvaları böylesi sıvı yakıtları emerek muhafaza ederler. Bu gibi sıvı yakıtlar normal olarak en düşük düzeydeki noktalara akar, tahta aralarında yanar, döşeme kolonlarından aşağıya akarak doğrudan alt tabana inerler. Normalde bu sıvı yakıtların en iyi belirlenme yöntemi koku alma duyusudur. İnsan burnu, petrol kökenli hidrokarbonlara karşı çok duyarlıdır. Ancak bu duyarlılık uzun süreli değildir. İyonizasyona uğrayan hidrokarbon moleküllerin UV ışığını absorblaması esasına dayanan ve eser miktarda ölçüm yapabilen portatif gaz analizörleri, yangın ortamında var olan çeşitli gazların ölçümünde kullanılır.
4. Tutuşabilen sıvılar kullanarak yangın başlatanlar, kendi emniyetleri bakımından gecikmeli ateşleme sistemi kullanırlar. Bu tür gecikmeli ateşleme sistemleri (saat, sigorta...), yangında yanmazlar ve yangının merkezinde bulunabilirler. Düşük buharlaşma noktasına sahip olan sıvılar, olay yerinde ani parlama görüntüsü yaratır. Sonuçta duvarlarda, tavanda ve başlangıç yerinde hemen hemen aynı derinlikte kömürleşme yaratır.
5. Kapının tabana yakın kısmında kömürleşme görülürse, kapının altına sıvı konularak yakıldığını anlayabiliriz. Kapıdan uzağa dökülen sıvılar sonucu olan yangınlarda ise, kapının üst kısımlarında kömürleşme olur.
6. Yanan sigara da yangına yol açabilir. Yanan sigara 330-400 oC sıcaklığa sahiptir. Kendi kendine 15-20 dakika arasında yanabilir. Yanan sigara kağıt, pamuk gibi kolayca tutuşabilen nesneleri yakar. Sigara izmariti ile oluşan yangınlarda, sigaranın bulunduğu döşeme, koltuk gibi yerlerde ya da tabanda ve çok yakın çevrede kömürleşme, döşemenin içinde en şiddetli kömürleşme, aynalarda ve camda ise uzun süre yanmanın (1-4 saat) belirtisi olarak kararma ve is lekeleri görülür.
7. Eğer değişik yerlerde birbirleriyle bağlantılı olmayan yanma olaylarının olduğu ortaya konabilirse, birden fazla yanış olduğu da belirlenmiş olur. Ayrıca kazaen başlamış olma ihtimalleri devreden çıkarıldıktan sonra, yanış başlangıçları belirlenmiş olur. Bu gibi şartlarda ayrıca sıvı yanıcılar aramaya gerek kalmaz. Bununla beraber ne kadar fazla delil toplanabilirse bilirkişi o kadar sağlam araştırma yapabilir.

Yangın Çıkış Yerinin Birden Fazla Olması

Yangın çıkış yerinin birden fazla olması kundaklama olasılığına işaret etmekle birlikte, bilinen her yangın çıkış yerinin, yangın nedeninin bulunması için dikkatli bir şekilde incelenmesi gerekmektedir. Yangının birden fazla yerde çıkması, yangının kanal ve şaftlar aracılığı ile çeşitli alanlardan geçmesi ya da oldukça hassas cisimlerin yangına maruz kalması (örneğin; mukavva kutu yığınları, perdeler, plastik ışık yayıcılar, eriyen gaz boruları) da dahil olmak üzere doğal nedenlere bağlı olabilir. Soruşturma, sadece yangın çıkış yerinin (yerlerinin) kesin olarak tespit edildiği durumlarda, yangın nedenini bulmak için devam edebilir.


Kundaklamanın Yasal Boyutu

Kundakçılık kasten veya kötü niyetle yangın çıkarma olarak tanımlanabilir. Kundakçı ise belli kazanımlar (intikam,cezalandırma,politik-maddi çıkar...) elde etmek amacıyla bir ürünü, yapıyı yada aracı yakan kişidir.
Amaçları farklı olsa da sonuçta ortaya çıkan yangın çok ağır zarara hatta ölümlere bile yol açmaktadır.
Kundaklama sonucu oluşan zararın boyutu yakılan oluşuma bağlı olarak çok değişkendir. Bir binanın yakılmasında bina içindeki yanıcı-patlayıcı maddelerin varlığı tabloyu ağırlaştırırken özelikle orman yangınlarında bir çok canlının ölümü ekolojik dengenin bozulması ön plana çıkmaktadır.
Bir çok ilke ceza yasasında kundaklama veya yangın çıkarma sonucu oluşan zararlar ayrı ayrı tanımlanarak bu suçlar için değişik cezalar ön görülmüştür. Hatta bazı ülkeler özellik ormanların kundaklanmasını ayrı ve çok ağır ceza gerektiren suçlar kapsamında yaptırımlarla cezalandırma yoluna gitmişlerdir.
Türk Ceza Yasasının yedinci kısmında toplum huzuruna karşı işlenen suçlar altında yangın çıkarma,kundaklama eylemleri meydana getiriliş yöntemleri, yakılan yerlerin özeliklerine ve oluşan zarara göre değişik derecelerde cezalara çarptırılmaktadır.
TCY 369-383: Ormanların yakılması 6831 sayılı orman kanununda ayrıntılı olarak tanımlanarak suçun oluştuğu koşullara uygun cezalar belirtilmiştir.
TCY Madde 369: Bir binaya ve sair inşaata ve henüz biçilmemiş veya biçilmiş mahsulata veya hububata ve erzak yığın veya ambarına ateş verip kısmen veya tamamen yakan kimse üç seneden altı seneye kadar ağır hapis cezası ile cezalandırılır ( Ağır Ceza-Devlet Güvenlik ).
TCY Madde 370: Süknaya mahsus bir binaya yahut ammeye müteallik binalara veya ammenin istimaline mahsus bir mahalle veya sanayi tezgahlarına ve tüccar ambarlarına iştial ve infilakı kabil şeylerin mahzenlerine ve tersanelere ve şimendifer arabalarına ve madenlere (...) ateş verip kısmen veya tamamen yakanlar beş seneden ağır olmamak üzere ağır hapse mahkum olur.(Devlet Güvenlik).
(Not : (...) içinde yer alan “ve ormanlara” ibaresi 4.7.1995 tarihli ve 4114 sayılı kanunun 5. Maddesi ile metinden çıkarılmıştır.
TCY Madde 371: Yakılan hususi binalar ve mahsulat kıymetçe az olduğu suretle fail 369. Maddede üç aydan, 370. Maddede altı aydan üç seneye kadar hapis olunur ( Asliye Ceza - Devlet Güvenlik).
TCY Madde 383: Bir kimse tedbirsizlik veya dikkatsizlik veya meslek ve sanatta tecrübesizlik veya nizam ve emir ve kaidelere riayetsizlik neticesi olarak bir yangına veya infilak veya batmağa ve deniz kazasına veya umumi bir tehlikeye mutazammın tahribata ve musibetlere sebebiyet verirse otuz aya kadar hapse ve yüz liraya kadar ağır cezayı nakdiye mahkum olur(Asliye Ceza)
Eğer bu fiilden bir şahsın hayatınca tehlike hasıl olursa altı aydan beş seneye kadar hapse ve elli liradan yüz elli liraya kadar ağır cezayı nakdiye ve bundan ölüm vukua gelirse beş seneden fazla olmamak üzere ağır hapse ve yüz liradan beş yüz liraya kadar ağır cezayı nakdiye mahkum olur.


DELİLLERİN TOPLANMASI VE İNCELENMESİ

Kundaklama olayında bulunabilecek deliller şunlardır: yangın enkazı, ayak izi, kablolar, çalar saat, kumaş, benzin, tutuşturucu sıvılar, boş kaplar, kibrit,mum,cam ve şişe parçaları, Parmak izleri, lastik izleri, alet izleri, halı-kilim vs..
* Sıvı veya başka cins yanıcı bulunamadığı hallerde, suyla tamamen doyurulmuş olsa bile toprağın bu tip maddeleri muhafaza edeceği bilindiğinden buraların tam altından toprak numuneleri alınır. Bu sıvılar toprakta 30-35 cm derinliğe kadar inmiş olabilirler. Ayrıca tutuşabilir sıvıların 5 günlük bir süre içerisinde saptanabilme özelliği vardır.
*Portatif HC detektörünün (sniffer) pozitif sonuç gösterdiği bölgelerden gaz örneği alınabilir.
*Ahşap, halı, kilim, döşeme, sıva, toprak, duvar kaplamaları gibi gözenekli yüzeylerde hızlandırıcıların tamamının tüketilme olasılığının düşük ve tanınmalarının mümkün olması nedeniyle bu yüzeylerden örnek alınır.
*Örneklerin boyutları materyalin türüne, kömürleşme derecesine, hızlandırıcı kokusu alınıp
alınmadığını laboratuarda kullanılacak ekstraksiyon tekniklerine göre birkaç santimetre kareden birkaç metre kareye kadar değişebilir.
*Hızlandırıcı aranılacak enkaz örneklerinin ağızları sıkıca kapatılabildiği için metal (teneke) kutulara yada cam kavanozlara alınması daha uygun olur. Yırtılma ve delinme olasılığı yanı sıra plastik tablolar; hidrokarbonlar ile reaksiyona girerek kayıplara neden olabildikleri için tercih edilmemektedir. Teneke ve cam kavanozların diğer bir avantajı ise hızlandırıcıların izolasyonu için uygulanan ekstraksiyon işlemlerinde doğrudan kullanılabilir olmasıdır.
*Hızlandırıcı aranılacak şüpheli materyal alınırken, yangın yerinin bir başka bölgesinden, kirlenmemiş kontrol örneklerinin de laboratuarda incelenmek üzere alınması uygun olur. İçinde enkaz örnekleri bulunan, ağızları sıkıca kapatılmış ve ayrı ayrı etiketlenmiş kaplar 4 ay boyunca soğutucuda, hızlandırıcı kaybına uğramaksızın muhafaza edilebilir.
* Enkaz örneklerindeki hızlandırıcılar, su buharı distilasyonu, ekstraksiyon, adsorbsiyon, desorbsiyon gibi tekniklerle yoğunlaştırılarak ayrılır.
* Gaz ve sıvı kromatografisi, kütle veya NMR
spektrofotometri yöntemleri ile analizler yapılır,
*Ayrıca SEM ve TEM kullanılarak yanan maddelerdeki içyapı tayinleri yapılır.

Yangın yeri araştırmalarında koklama yetenekleri geliştirilmiş ve eğitim görmüş köpeklerden de yararlanılır.



ELEKTRİK YANGINLARININ İNCELEMESİ

Elektriğin yangın sebebi olabileceği tehlikesi mevcut olmakla beraber, elektrik tesisat ve aparatlarının yangında yakıt rolü oynamakta çok az veya hiç denecek kadar katkısı olduğunu hatırda tutmak gerekir, tesisat yakınında bulunan yanabilir cisimlerin ateş alabilmesi için gerekli ısı-elektrik donanımında bir hata olması veya elektriğin yanlış kullanılması nedeniyle meydana gelir. Bu nokta hatırda tutularak, elektrik yangınlarında olası nedeni belirlemek için objektif bir araştırma yapılabilir.
Araştırmacı, araştırma altında olan bina veya yapıtın elektrik sisteminin tümünü incelemelidir. Buna elektrik tablosundan başlanır. Bu noktada bütün normal ve otomatik sigortalar kontrol edilir, incelenen devrede uygun çapta kablo ve gene uygun güçte sigorta olup olmadığına bakılır. Bundan sonraki işlem toprak hattının toprak ucunun iyi tutturulmuş ve paslanmamış olduğunu kontroldür. Gereğinden fazla ısınan sigortalara ve kablolara sigorta duylarına bilhassa dikkat edilir. Buradan daha önceden elektrik probleminin olup olmadığı ortaya çıkar.
Nedenin elektrik olduğundan şüphelenilen bir yangın araştırmasına yukarıda anlatılan kademelerle başlanılır. Bu tamamlandıktan ve başlama noktasına gelip yanma ısının sebebinin elektrik olabileceği şüphesi taşındığında yapılacak iş sigortaları tekrar kontrol etmektir, burada bir sigortanın patlamış, kararmış olduğu tespit edildiğinde bellidir. Ayrıca tam veya ölü bir kısa devre meydana gelmiştir. Bununla beraber sigorta telinin erimiş olması da o devrede aşırı yüklenme veya yarım kısa devreyi gösterir.
Bir devrede ark veya kısa devre oluştuğunda meydana gelen ısı 3800oC’nin üstünde olur, bu iletken bakır kabloda boncuklaşma veya fitilleşme meydana getirir, 1100 oC’ye kadar ısınan bakır kablo boncuklaşma veya fitilleşme meydana getirmeden yanar, uçlar sivri veya çapaklı hale gelir, yangının tahkikatı yapılırken veya kablolar incelenirken bu iki nokta dikkate alınmalıdır.

ELEKTRİKLE KUNDAKÇILIK ARAŞTIRMASI

Duvardaki priz işin içinde ise duvarın o bölümü sökülerek mevcut kablonun aşırı yüklenmeden hasar görüp görmediğine bakılır bu kablo üzerindeki izole maddesinin kararması aşırı ısıdan yumuşaması süngerleşmiş olması ilke belli olur.
Çoğu zaman olay yerinden alınan bir tel parçasının olaya sebep olduğu kanısını taşımakla beraber tahkikat görevlisi, laboratuar tahlillerinden sonra sebebinin o kablo olmadığını öğrenmiştir. Alınan kablo parçasının olayın sebebi olmadığı halde yangın sebebiyle hasar görmüş bir parça olmasından emin olmak gerekir.

ELEKTRİK YANGINI ARAŞTIRMASI

Bu tür yangında yapılacak incelemeler için öncelikle şu yollar izlenir:
- Dikkatle inceleme yapılıp bütün yanlış şekilleri izah edilebilmelidir,
- Başlangıç noktası belirlenir,
- Başlangıç noktasında ne gibi maddelerin bulunduğu belirlenir,
- Muhtemel elektrik hataları bulguları ortaya çıkarılır,
- Doğal sebepler mümkün olduğu kadar aradan çıkarılmaya çalışılır,
- Yangına bağlı olmak şartıyla elektrik tesisatının bütünüyle incelenmesi önerilebilir.
- Şahitlerle görüşülür.
- Gerekliyse analiz için şüpheli cisimler laboratuara gönderilir.


Elektrik Teli Hataları :
1. Aşırı yüklenme
a. Oluşması için devrenin uyumsuz sigortaya bağlanmış olması gereklidir
b. Aşırı yüklenmeye maruz kalışı gereklidir
c. Çoğunlukla devrenin hasar görmemiş kısımları incelenerek belirlenir
d.Bu güne göre geçmişte daha fazla görülmekte idi
e.Yeni kablolarda meydana gelen zayıf aşırı yüklenmeler tehlike yaratmaz
2. Kısa devre
a. Son derece yoğun enerjinin serbest kalmasıdır
b. Büyük çoğunlukla kısa sürelidir
c. Çoğunlukla elektrik eritmesi fitilleme ile belirlenir
d. Bakır 1100oCde alüminyum 649oCde erir
3. Ark
a.Havada 2,5 cm’lik ark meydana gelebilmesi için 500 ila 5500 oC’lik ısı gerekmektedir
b.110 voltluk akım havada 2’5 lık ark meydana getirebilir
c.Düşük voltajlarda meydana gelen kısa devre belirtileri çoğunlukla seçilemez haldedir.
4. Gevşek eklemler
a.Yayılmayan yüksek direnç noktaları meydana getirir.Yangın başlaması için akım geçiyor olması gereklidir.
b.Çoğunlukla nokta arkları meydana gelir.
c.Yayılmamış dilinmeler ark izleri ve eklem yerinden ısınma aranır.
5.Fitilleşmiş veya boncuklaşmış tellerin incelenmesi (kısa devreden mi yoksa ısınma nedeniyle erimemi )
a.Ani çevre değişmeleri ne karşı yavaş çevre değişmeleri (erime) aranır
b.Ark ve kısa devre genellikle saçılma yapar
c.Geniş hacimde metal erimeleri genelde dışardan etkileyen ısı sonucu oluşurlar.
d.Bina tesisat ve gerilim kablolarının gerilimleri karakteristiktir
5.Fitillenme veya boncuklanmanın yoksa yangından meydana geldiğini belirler
Değişik yüzey analiz teknikleri bazen faydalı olabilir
6.Alüminyum tesisat
a.Alüminyum, inceleme sırasında problem çıkarmaz
b.Alüminyum özel montaj usulleri gerektirir.
c.Uygun şekilde monte edilmemiş alüminyum iletkenler gevşek eklemler sonucunu doğurabilir
d.Alüminyum tesisata uygunluğu onaylı yeni prizlerde CO/ALR, işareti bulunur.
e.İşaretsiz prizler sadece bakır tesisat içindir.
7. Sisteme yaklaşım
a.Hangi sigortanın attığı belirlenir.
b.Atık devreler takip edilerek her bir arızanın meydana geldiği yer belirlenir.
c.Yangın başlangıç noktasının belirlenmesi için kullanılır.
d.Olası yangın nedenlerini elimine edilmesinde yararlanılır.
e.Sigortalarla oynanmış olup olmadığını belirleme işlemi unutulmamalıdır.
8.Elektrik etkisi kullanarak yapılan kundakçılık
a-Doğrudan doğruya elektrik kullanarak kundakçılık olayları yaratılmakla beraber genellikle isteneni elde etmek zor ve oldukça güvensiz bir yoldur.
b.Tesisatın acemice yapılmış olması yangının elektrikten çıkması demek değildir.
- Sigortaların atması şart değildir.
- Sigortalar ark veya kısa devre izi bırakmadan atmış olabilir.
- Birçok yangın yanlış olarak elektrik nedenlerine bağlanmaktadır.

OTO YANGINLARI

Oto yangınlarında, her durumda uygulanabilecek bir standart yöntem belirlemek hemen hemen olanaksızdır. Olay yerinde araştırmacı tarafından mantık ve sağ duyusunu kullanarak ne tip bir yangın gerçekleştirildiği ve bunun nereye kadar götürüldüğünü belirlemelidir.
Genel kural olarak oto yangınları kundakçının görülmesi olanağını ortadan kaldırmak için tenha yerlerde çıkarılır. Yoğun trafiği olan yollarda bilinçli olarak çıkarılması olayına seyrek rastlanmaktadır. İstatistiklere göre A.B.D’de otomobillerin 3’te birinin kadınlar tarafından sürülmesine rağmen bir kadının kullanımındayken otomobili tümüyle yok eden oto yangını çıktığı çok nadir görülen olaylardandır. Bazı yangın olaylarında ayan beyan kundakçılık olduğu ortadadır, Bazen de otolarda çıkan yangınlar her şartta kundaklama sonucu olmayabilir.
Ne yapılacağı ve ne deneceği kararı araştırma görevlisine kalmıştır. Bir olayda sonuç almakta kullanılan yöntem, bir başka olayda ters düşebilir. Sigortadan parasını almak için yangın çıkarıldığından şüphelenildiği durumlarda araştırma görevlisi tazminat talebi yapılıncaya kadar sesini çıkarmamalıdır.

OTO YANGINI ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Bu tür yangında yapılacak incelemeler için öncelikle şu yollar izlenir:
1. Olay yerindeki oto sahibi veya sürücüsü ile temas edilir:
a. Aracın gitmekte veya gelmekte oldukları yer
b. Yanlarında kimlerin olduğu öğrenilir
2. Yangın olayında nelerin olduğu araştırılır:
a.Yangın ilk nerede fark edildiği,
b. Yetkililer olay yerine geldiğinde yangın çıkalı ne kadar olduğu,
c.Yangının nasıl yayıldığı ve sürücünün ne işlem yaptığı,
d. Olay yerine ilk gelen kişi kimdir. İtfaiyeye kim haber verdiği,
e. Sigorta bilgileri,
f. Araçta bulunan eşyalar (giysi, alet, takım vs.) pratikte faydalı ise öğrenilir.
g.Olay yerine varıldığında yangın yeri ve tabiatı gözlemlenir,
3. Sahip/yolcudaki yanık ve travmalar var mı,
4. Aracın bulunduğu yer (yokuş yukarı, yokuş aşağı vs.),
5. Benzin depo kapağı açık veya kapalı mı
6. Araçtaki eşyaların yerinde olup olmadığına bakılır
7. Aracın çalıntı olması belirtileri(kırık kelebek camı, düz kontak, plaka telle tutturulmuş,vs.)
8. Görünen mekanik arazlar veya kısa süre önce çarpışmış olması izleri
9. Arabanın faal olması için gerekli parçaların eksik olması (karbüratör, distribütör,vs.)
Belirtilen konular araştırıldıktan sonra oto yangınlarında, yangın nedenini bulmak için yanan otonun şu bölümleri üzerinde araştırmalar yapılır:

1.YAKIT DONANIMI

A. Benzin deposu incelenilir:
1. Yangın başladığında depo kapağının yerinde olup olmadığı, depodan gelen yakıt donanımında oynama olup olmadığı belirlenir.
a. Yangın çoğunlukla depodan sifonla alınan benzinle çıkarılır ve bu arada depo kapağının yerine takılması unutulur.
b. Kapağı havaya uçmuş benzin deposu infilak olduğunun belirtisidir. Yangından sonra açılan depo kapağı, yangının etkilerini ortaya koyar. Modern otolarda depo kapağı vida dişleri metal yerine plastikten yapılmaktadır.
2. Genleşmeyi tespit için deponun kenet çizgisi incelenir, depodan çıkan benzin borusu ve elektrik kabloları genelde deponun üst tarafındadır.
3. Motorda hava temizleyicisi olup olmadığına bakılır, hava temizleyicisi alevi boğacağı için rötardan ileri gelen karbüratör patlamaları dolayısıyla yangın çıkması pratikte olanaksızdır.
B. Benzin borusu incelenir:
1. Depodan benzin otomatiğine kadar olan bölümde kırılma, delik olup olmadığı incelenir. Taze çizikler aranır, kırık ve delikler, eklem yerinden ayrılma veya donanımdaki oynama izlerinin izah edilmesi istenir.
a. Genellikle depo alt düzeyinin altında kalan boru benzin almak için çıkarılır ve yerine takılmadan bırakılır. Takılmış ise üst kısmında çizikler ve sıkılmadan ileri gelen anahtar izleri görülecektir.
b. Otomobile göre değişmek üzere benzin borusu, şasenin iki tarafından biri boyunca yerleşiktir.
C. Yakıt pompası incelenir:
1. Yakıt pompasında parça eksikliği kontrol edilir ve oynama izleri aranır.
a. Bazı hallerde yakıt,boru pompadan sökülüp marşa basılarak alınır.
b.Yakıt pompası erimiş ise kartelin yan tarafında yanma izleri olması gerekir. Şayet yakıt pompasından sökülüp yakıtın akması sağlanmış ve yangın başlatılmışsa, bu defa pompadaki yakıt borusu içinde karbon birikmesi meydana gelecektir.
c.Yakıt pompasında parça sökülmesi olayı mevcut ise bu mal sahibinden alınacak ifade ile belirlenir.Yangın esnasında yakıt donanımından herhangi eksiklik varsa ve sahibi de aracın o ana kadar işlemekte olduğu iddiasında ise, bu tespit oto sahibinin ifadesine muhakkak geçirilmelidir.

2. ELEKTRİK DONANIMI

Oto yangınlarının çıkış nedenleri arasında en çok elektrik donanımındaki kısa devre geçer. Bununla beraber, modern otolarda elektrik donanımından yangın çıkıp otoyu tamamen tahrip etmesi ihtimali çok zayıftır. Mühendisler bu ihtimali, tasarım, eklem kutuları ve yanmaz malzeme kullanımıyla hemen hemen ortadan kaldırmışlardır. Kablolar tamamen erimemiş ise, kısa devre yapan nokta tespit edilebilir.
A. Kısa devrenin meydana geldiği farz edilen kısımdaki kablolar kontrol edilir.
1. Kısa devreden meydana gelecek bir alevlenmenin yayılabilmesi için hemen yakınında yanabilir malzemenin bulunması gerekir.
2. Kısa devre kablo içindeki kılcal telleri bireysel olarak eriterek kılcal tel uçlarında boncuklanma veya düğümlenme meydana getirir. Aksi takdirde dışardan gelen alevlerin etkisi ile yanan teller uçlarda sivrilik gösterir.
B. Akü kontrol edilir, bağlantılar kontrol edilir. Arabada akü yoksa, yangından önce akünün yerinde olup olmadığı izleri aranır, artı ve eksi kablolar veya kutuplar arasında metal bağlantı yapılıp yapılmadığı izleri aranır.
1.Yangın çıkaracak nitelikteki kısa devre akünün boşalmasına sebep olur.
2. Eski model arabalarda motor çalışırken kısa devreden meydana gelen yangınlarda platin uçlarının yandığı veya birbirine kaynadığı görülecektir. Elektronik ateşlemeli yeni model arabalarda platin yoktur.
3. Kısa devre oluşmuşsa aküdeki kutup başlarında erime olur.
C.Elektrik donanımı ana dağıtım kablosunda kısa devre saptamak için erinti eklemleri aranır.

3. MOTOR, RADYATÖR VE KAPUT ALTI
Motorun incelenmesinde, yangından önce çalışır durumda olup olmadığının belirlenmesi konusuna eğilinir. Bilindiği gibi alevlerin kuvvetlenmesine yardım edecek bir şeyi olmadığından, bu bölümde kazaen yangın çıkmasına sebep olacak şeyler yakıt pompası, karbüratör ve elektrik donanımıdır.
A. Başka ısınma nedeni aranır.
B.Yanıcı maddeler kullanıldığının belirtisi olacak olan, motorun üst bölümü ile ilgisi olamayacak, alt bölümde yanık izleri aranır.
1. Radyatör dış veya alt bölümlerindeki lehim erime izleri yanıcı kullanıldığının delilidir.
2. Kazaen çıkmış yangınlarda, vantilatör kayışı genelde yanmaz.
3. Motora yukarıdan benzin dökülmüşse motor ön kulakları lastik takozları bazı hallerde yanık izleri verecektir. Kazaen çıkan yangınlarda bu izler yoktur.
4.Ayrıca motora üstten benzin döküldüğü hallerde, benzinin ön çamurluklar üzerine sıçrayıp boyada yanık izleri meydana getirdiği görülür. İzler doğrudan alevin yayılma istikametinde değilse yanıcı sıvı kullanıldığının işaretidir.
5. İs ve kurum, aynı şekilde, yanıcı sıvı işaretidir.
C. Motor kompresyonunun yüksek olup olmadığı ölçülür. Motordaki ciddi problemlerin yangın çıkarma nedeni olduğu düşünülebilinir. Silindir başlığı ve motor bloğunda çatlak olup olmadığı kontrol edilir.
D. Susturucu, manifolt ve eksoz borularında kopukluk sızıntı aranır.
E. Katalitik konverter kontrol edilir.
F. Radyatör suyu yoklanır, boş ise doldurulur. Yakıt pompasına bitişik olan radyatör bobini kötü bir şekilde yanıksa,yakıt otomatiğinden karbüratöre giden benzin borusunun söküldüğünün ve marşa basılıp benzin püskürtüldükten sonra ateşlendiğinin işaretidir.
G. Karterdeki yağ seviyesi ve yağın niteliğine bakılır. Yağda su var mı? Var ise motor bloğunda dahili çatlama olabilir.
H.Yerinde olmayan akü,marş motoru, karbüratör, dinamo vs. gibi aksesuarın niçin yerinde olmadığı araştırılır.

4.TEKERLEK VE JANTLAR

A.Jantlar, bijonlar ve lastiklerin yeni değiştirilip değiştirilmediği izleri aranır. Lastikler jant üzerinde yanmışsa çelik telleri meydanda kalacaktır.
B.Jantın altında kalan bölümdeki lastik tekerlek kalıntıları kontrol edilerek lastik durumundan emin olunur. Lastik tekerlek üst bölümleri genelde yangında tamamen yanar, mal sahibi lastiklerinin yeni olduğunu iddia edeceği için bunların dış durumunu tespit etmek mühimdir.
C. Arka tekerlek krikoyla yükseltilerek ve sırayla bütün viteslere takılarak defransiyel, şaft ve şanzıman kontrol edilir. Bununla yangından evvel mevcut olan bozukluk ve diğer mekanik arızalar belirlenir.

5. ŞANZIMAN VE DEFRANSİYEL

Şanzıman ve defransiyelin incelenmesinde konuda yetişkin olan bir ustanın hizmetinden istifade edilmesi önerilir. Bu bölümlerin genel mekanik durumları ve yangından önceki durumlarını değerlendirmekte daha yeteneklidirler.




6. GÖVDE, ÇAMURLUKLAR, KAPUT VE BAGAJ

Arabanın gövdesi kötü şekilde yanmış olması sonucu fazla delil elde edilemeyeceği gibi görülse de, ısının yoğunluğu bazen aracın akaryakıt kullanılarak yakılması durumunu gösterebilir.
A. Arabanın altında is ve kurum aranır, aşırı miktarda sıvı yakıt kullanılmışsa aracın tabanından akarak orada yanacak ve altta yağ veya benzin isi meydana getirecektir.
B. Yangının kaputta meydana getirebileceği etkileri ortaya çıkaracak şekilde arama yapılır. Kaput üstündeki boya kabarmaları ateşin en yoğun olduğu yeri gösterir. Kaputun her iki tarafındaki boya eşit şekilde kabarmıştır.
1. Yangın esnasında kaput kaldırılmış ise üst panodaki boya kabarabilir. Fakat her iki panonun birbirine temas ettiği yerde tamamen yanmayacaktır.
2. Rüzgar arkadan esiyorsa, kaput üzerindeki boyanın boydan boya yanmış olması gerekir. Radyatör bobini tamamen yanmış olacak,bunun yanında arabanın arka tarafında benzin deposunda fazla hasar yapacak yanış olayı bulunmayacaktır. Kaput üzerindeki boyada birkaç santimlik bir yanık var ise, rüzgarın önden arkaya doğru esmesi sebebiyle benzi deposunda fazla tahribat olacak, fakat radyatör sağlam kalmış olacaktır.
C. Gövdede ısıdan ileri gelen kabarcıklar aranır, ısı kabarcıkları gövde üzerinde damlamış benzin işaretleri olup, yangının normal gelişmesiyle izah edilemez.Yangını güya söndürmek maksadıyla arabanın üzerine toprak atılmış ise yangının hangi safhasında toprak atıldığını anlamak için toprak altında kalan bölüm incelenir, kum atılmışsa kumun yanık olup olmadığı kontrol edilir.Yanık kumun rengi açılır, griye yakın bir renk alır.
D. Arabada stepne ve alet aranır,yoksa neden yoktur?
E. Eksik aksesuar kontrolü yapılır. Neden eksiktir? Araba kasten yakılmışsa genellikle (aynalar, jant kapakları, radyo vs.) önceden sökülmüştür.
F. Arabanın içinde benzin, gazyağı veya benzeri kullanılmış olabileceği ihtimali nedeniyle doğal olmayan kokulara dikkat edilir. Yangında hızlandırıcı olup olmadığının anlaşılması için numune alınması düşünülebilir.

7. ÖN CAM VE KAPI CAMLARI

Pencere cam fitilleri kontrol edilir. Kapıdaki cam fitilleri yangın sırasında camların açık veya kapalı olduğunu gösterir. Camların açık olması yangının daha hızlı yayılmasını gösterir.
1.Cam erimiş veya fitillenmişse sıvı yakıt kullanıldığının işareti olabilir.
2.Cam üzerinde mevcut koyu is sıvı yakıt kullanıldığının işareti olabilir.
3.Normal şartlarda camların dökülmesi gereklidir.

8. ARACIN YAKILMA YERİ

Bilerek yakılan oto yangın yeri çoğunlukla tenha, uzak ve inceleme için delil toplanmasına elvermeyecek yerdedir. Bununla beraber, olay yerine sıvı yakıtın taşınmış olabileceği kap hemen yakınlarda terk edilmiş olabileceğinden bu yerin ihmal edilmeden aranması lazımdır. Detaylı bir incelemede, kundakçıyı olay yerinden götürmek için gelmiş ikinci bir arabanın varlığını meydana çıkarabilir. Aynı zamanda, etraftan araştırma görevlisine faydalı olacak şahitler bulunması mümkündür.




KAYNAKLAR


FIRE CAUSE DETERMINATION IFSTA 1994, USA
ESSENTIALS OF FIRE FIGHTING IFSTA 1998, USA
NFPA 921: GUIDE FOR FIRE AND EXPLOSION INVESTIGATIONS, NFPA 1992, USA
YANGIN ÇIKIŞ SEBEBİNİN TESPİTİ ve OLAY YERİ İNCELEME, A.İNCE İBİTEM 2004
PRATİK YANGIN VE KUNDAKLAMA ARAŞTIRMASI, JOHN J. O'CONNOR
CRC PRESS, USA